کتاب «نامه‌های ایرانی» مونتسکیو در واقع اولین کتاب تطبیقی برای ماست و بعد از وی ما می‌توانیم به کسانی چون گوته و ویکتور هوگو اشاره کنیم.
نشست نقد و بررسی کتاب «نامه‌های ایرانی» نوشته مونتسکیو و ترجمه محمد مجلسی در روز سه‌شنبه، 5 آبان 1388 در سالن اجتماعات معاونت فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.
در این نشست،‌ دکتر طهمورث ساجدی، استاد زبان‌های خارجی دانشگاه تهران به عنوان سخنران به بررسی و بیان نکاتی درباره این اثر پرداخت. وی در آغاز سخنان خود با بیان این نکته که بعد از کتاب «نامه‌های ایرانی» بسیاری از نویسندگان فرانسوی به ایران توجه کردند افزود: بیشترین تأثیر مونتسکیو بر ولتر بوده است.
عضو گروه زبان فرانسه دانشگاه تهران ترجمه این کتاب را نادقیق خواند به گونه‌ای که می‌توان گفت نیازمند ترجمه‌ای دوباره است. وی در ادامه به بیان شرایط تاریخی و فرهنگی‌ای پرداخت که این کتاب در آن نوشته شده است و گفت: امپراطوری صفوی باعث شده بود که اروپایی‌ها خیالشان از امپراطوری عثمانی تا حدی راحت باشد. این امر باعث شد که اروپاییان به ایران توجه بیشتری داشته باشند.
وی افزود: این کتاب در زمان لوئی چهاردهم نوشته شد که پر قدرت‌ترین پادشاه فرانسه بود و 70 سال پادشاهی کرد. در این زمان بود که مکتب کلاسیسیزم فرانسه پا به میدان گذاشت و باروک را به عقب راند. قرن 17 قرن عدم تساهل در اروپاست. این مسأله باعث می‌شود که برخی به ایران بیایند و درباره ایران بنویسند.
ساجدی سپس به مروری کوتاه بر زندگی مونتسکیو پرداخت و گفت: مونتسکیو در پاریس به سمت سفرنامه‌های شرقی تمایل پیدا کرد. از 1600 تا 1700 میلادی ما بیشترین سیاحان را در ایران می‌بینیم. دلاواره از آن جمله است که سبک مونتسکیو بسیار از وی متأثر است.
مترجم کتاب «ادبیات تطبیقی» نوشته ایو شورل با نام بردن از تاورنیه و شاردن و توصیفاتی که آن‌ها از ایران ارائه می‌کنند گفت: شاردن دایره‌المعارف ایران را در 10 جلد می‌نویسد. اما این‌ سفرنامه‌ها، تنها منابع مونتسکیو نیستند. «قرآن» و «هزار و یک شب» هم به فرانسه ترجمه می‌شوند. بنابراین آن‌چه ما در این کتاب مونتسکیو می‌بینیم بررسی همه‌جانبه‌ای است از ایران.
ساجدی با اشاره به برخی موضوعات اجتماعی که مونتسکیو به آن‌ها پرداخته است از وضعیت زنان در ایران از نظر مونتسکیو نام برد و گفت: به عنوان مثال مونتسکیو می‌گوید زن ایرانی در خانه دو چادر دارد و وقتی بیرون می‌رود 4 تا؛ اما اگر آن زن خیلی مهم باشد محله را قرق می‌کرده‌اند. وی در جایی دیگر درباره قمار برای زنان حرف می‌زند و می‌گوید که این امر پدیده‌ای جدید است و به خوبی از آن یاد نمی‌کند.
مونتسکیو در کتاب خود از آزادی مذهب هم حرف می‌زند. در زمان شاه عباس در اصفهان و شیراز تقریبا تمام مذاهب و فرقه‌های کاتولیکی وجود دارند. اما این‌ها هیچ‌کدام نمی‌توانند ایرانی‌ها را مسیحی کنند و فقط می‌توانند پروتستان‌ها و ارتدوکس‌ها را کاتولیک کنند.
ساجدی با اشاره به این نکته که مونتسکیو مترجم‌ها را تحقیر می‌کند گفت: در یکی از نامه‌ها مترجمی به یک مهندس می‌گوید من هوراس را ترجمه کرده‌ام که آن مهندس به آن مترجم حمله می‌کند. البته مونتسکیو بعد از مدتی نظرش را تعدیل می‌کند.
وی در پایان سخنان خود گفت: «نامه‌های ایرانی» در واقع اولین کتاب تطبیقی برای ماست و بعد از وی ما می‌توانیم به کسانی چون گوته و ویکتور هوگو اشاره کنیم.
کتاب «نامه‌های ایرانی» نوشته شارل‌لوئی‌دوسکوندا مونتسکیو (۱۶۸۹-۱۷۵۵م.)، با ترجمه محمد مجلسی، در 415 صفحه، در سال 1386 روانه بازار نشر شده است.
مضمون این کتاب، نامه‌هایی فرضی است که در اواخر سلطنت لوئی چهاردهم، بین سال‌های ۱۷۱۱ تا ۱۷۲۰ میلادی نوشته شده‌اند. مونتسکیو این نامه‌ها را از زبان دو ایرانی ثروتمند به‌نام‌های «ازبک» و «ریکا» که در مدت مسافرت خود به‌ اروپا، برای مدتی طولانی در فرانسه اقامت گزیده‌اند، نوشته است. این کتاب پایه فکری اثر بعدی مونتسکیو یعنی روح القوانین است.
این رمان که در سال ۱۷۲۱ میلادی در آمستردام هلند با نام مستعار منتشر شد، دربرگیرنده استنباط این‌ دو ایرانی از اروپا و به‌خصوص فرانسه است. نامه‌های ارسالی از ایران، عموماً از طرف خواجه و زنان حرمسرای ازبک است که حوادث روز مملکت و اتفاقات بدیمن را به‌اطلاع ارباب می‌رسانند.
سبک دلنشین نگارش نامه‌های ایرانی که خواننده را مجذوب می‌کند، گزارشی است همراه با نگاهی طنزگونه از آداب و رسوم رایج در پاریس و اروپا. در پشت این طنز هنرمندانه، مونتسکیو به مثابه آموزگار جدی اخلاق قرار دارد تا شرایطی را نقد کند که هیأت حاکمه آن، با قدرت نامحدود، حق حیات را از ملت سلب کرده ‌است.
مونتسکیو با نوشتن نامه‌های ایرانی گامی بلند در راستای جنبش روشنگری اروپا و پی‌ریزی طرحی نو براساس آزادی، حقیقت و تفاهم برداشت. وی با نامه‌های ایرانی در واقع به شرایط موجود در فرانسه پرداخته است؛ چراکه به دلیل قدرت مطلق هیأت حاکمه نمی‌توانسته در آن زمان آن‌ شرایط را به طور مستقیم نقد کند.