سیمین بهبهانی

(شاعر و تکاپوگر مدنی)

کامیار عابدی

(۲۲۸ ص. قطع رقعی. ۲۹۰۰۰ تومان)

●

«در یکی از شب‌های آدینه‌ی اواخر تابستان ۱۳۱۹ یک شاعر جوان، هنگام عبور از جلوی بازار تجریش، تابلوی انجمنی ادبی به نام «دانشوران" را دید. این شاعر جوان [پرویز خطیبی] که بعدها در ترانه‌سرایی و روزنامه‌نگاری و فیلم‌سازی نیز به کار پرداخت، تصمیم گرفت تا در نشست این انجمن شرکت کند؛ بنابراین، «با کمال احتیاط» وارد خانه‌ای شد که انجمن در آن تشکیل می‌شد. قلم را به دست او می‌سپاریم: »[...] وقتی جلسه رسمی شد و شاعران یکی پس از دیگری اشعارشان را خواندند، نوبت به دختری نوجوان رسید. او با کاغذی که در دست داشت، پشت میز خطابه آمد و ایستاد. به نظرم آمد که این دختربچّه با استفاده از موقعیت پدر و مادرش می‌خواهد خودش را جزو شاعران جا بزند. امّا وقتی‌که شروع به خواندن کرد، من و دیگران با بُهت و حیرتِ فراوان به او خیره شدیم. دخترک [...] در یک قطعه شعر، ماجرای خداحافظی یک عاشق را با معشوقه‌اش چنان ماهرانه تصویر کرده بود که با هر کلامش دل شنونده بی‌تاب می‌شد و دنیای خیالی شاعر در برابرش جان می‌گرفت و خودش را به جای آن عاشق بی‌قرار و یا آن معشوقه‌ی شوربخت می‌دید. یکی که در کنار من نشسته بود، با دوستش زمزمه کرد: «مادرش برایش ساخته» و احمد گلچین معانی در مقام دفاع از دخترک، اخم‌ها را درهم کرد و گفت: «لطفاً مزخرف نگویید آقا». افسوس که از آن قطعه‌ی شیوا فقط بیت آخر آن را به یاد دارم که عاشق می‌گوید: ماه من، آه، خداحافظِ تو/ آه، ای ماه، خداحافظِ تو.... نام آن دختر نوجوان سیمین‌بَرِ خلیلی بود...»

اثر جدید کامیار عابدی، پژوهشگر شعر معاصر، با این سطرها آغاز می‌شود. عابدی در این تک‌نگاری، به‌اختصار اما به طور جامع، نکته‌ای را درباره‌ی زندگی و آثار سیمین بهبهانی ناگفته نگذاشته است. سیمین شاعر شاخصی است که بیش از هفت دهه در عرصه‌ی ادب فارسی خوش درخشید و نه‌تنها در ایران که در جوامع همزبان و هم‌جوار، دوستداران و رهروان بسیار یافت. به گفته‌ی عابدی «بهبهانی گوینده‌ای است که دو دوره‌ی عمده‌ی سنّت/ نوسنّت‌گرایی و نوگرایی ادبی را با تمرکز در قالب غزل [...] از سر گذراند. وی را می‌توان شاعری بسیار چیره‌دست با تصویرها و زبانی همواره نوشوَنده و پُرطراوت قلمداد کرد. شاید بتوان گفت که در حدود یک دهه و نیم پایانی زندگی، پرچم در دست او قرار داشت».

بااین‌همه، بهبهانی تنها شاعر نبود. او ترانه‌سرا، منتقد ادبی و تحلیلگر شعر و آثار منثور هم بود و از او نمی‌شود یاد کرد و از تکاپوهای مدنی‌اش سخن نگفت؛ مانند حماسه‌سرایی در دفاع از میهن و در مدح مقاومت رزمندگان در برابر تهاجم دشمن اشغالگر و حمایت پیگیر از کوشش‌هایی که برای احقاق حقوق زنان و کودکان صورت می‌گرفت. از این‌رو سیمین وجدان بیدار جامعه‌ی خود بود. در کتاب حاضر، علاوه بر تخصیص پنج فصل به سروده‌های او، در فصل‌هایی به این ابعاد شخصیّتی، ادبی و هنری شاعر نیز پرداخته شده است. هم‌چنین در فصل پایانی کتاب نمونه‌هایی از آرای اهل شعر و ادب درباره‌ی سیمین بهبهانی آمده است.