آرمان ملی:  آیا فضای مجازی دلیل به وجود آمدن اعتراضات اخیر بود؟ فضای مجازی چه نقشی در شکل‌گیری اعتراضات اخیر داشت؟ رفتارشناسی سلبریتی‌ها در اعتراضات اخیر بیانگر چه مسائلی است؟ آیا سلبریتی‌ها در اعتراضات اخیر نقش پیشرو را داشتند یا دنباله‌رو؟ آیا سلبریتی‌ها با ویژگی‌هایی که دارند می‌توانند مطالبات مردم را نمایندگی کنند؟ «آرمان ملی» برای پاسخ به این سوالات با دکتر مصطفی اقلیما گفت‌وگو کرده است. اقلیما معتقد است: « ما نباید فضای مجازی را گناهکار بدانیم. در سال‌های گذشته ما همواره به مردم آگاهی داده‌ایم. روحانیون همواره روی منبر به مردم آگاهی داده‌اند و از ابزارهایی دیگر نیز برای افزایش آگاهی مردم استفاده شده است. آنچه امروز نسل جدید از خود بروز می‌دهد آن چیزی است که ما به آنها آموزش داده‌ایم.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

فضای مجازی به چه میزان در شکل گیری اعتراضات اخیر در ایران نقش داشت؟ آیا این دیدگاه که برخی عنوان می‌کنند ریشه اعتراضات اخیر را باید در فضای مجازی جست وجو کرد صحیح می‌دانید؟

این موضوع نیاز به تفکر و تأمل دارد. آیا در سال ۷۵ که در ایران انقلاب رخ داد فضای مجازی وجود داشت؟ من همه را دعوت می‌کنم به این موضوع فکر کنند. ما عادت کرده‌ایم همواره صورت مسأله مشکلات را پاک کنیم و به شکلی که دوست داریم آن را مورد بررسی قرار بدهیم. برخی تلاش می‌کنند همه مشکلات موجود را به گردن فضای مجازی بیندازند. من پیشنهاد می‌کنم فضای مجازی را تعطیل کنید. آیا مشکلات حل خواهد شد. اگر امروز به آمار بازداشتی‌های اعتراضات اخیر دقت کنیم متوجه می‌شویم که دلیل بازداشت اغلب آنها ارتباطی به فضای مجازی ندارد. شرایط کشور به شکلی بود که اغلب جامعه‌شناسان و اقتصاددانان پیش‌بینی می‌کردند که اگر رویکردهای تصمیم گیری در کشور تغییر نکند احتمال اینکه شاهد اعتراضات خیابانی باشیم وجود دارد. اتفاقی که در نهایت نیز رخ داد. امروز شرایط جامعه ایران به شکلی است که میزان اعتماد اجتماعی کاهش پیدا کرده است. ما باید صورت مسأله را برای خود به صورت صحیح طرح کنیم و سپس به دنبال حل آن باشیم. فضای مجازی معلول است نه علت. این در حالی است که برخی علت را رها کرده و معلول را چسبیده‌اند و می‌خواهند از این طریق مشکلات را حل کنند. فضای مجازی یکی از هزاران ابزار آگاهی رسانی در جامعه است. این در حالی است که اگر فضای مجازی وجود نداشته باشد نیز مشکلی برای مردم ایجاد نمی‌شود.

چه اتفاقی در فضای مجازی رخ می‌دهد که برخی آن را عامل اعتراضات اخیر می‌دانند؟ آیا ماهیت فضای مجازی برای این عده چالش ایجاد می‌کند و یا محتوایی است که در فضای مجازی بین کاربران رد و بدل می‌شود؟

اتفاقی که در فضای مجازی رخ می‌دهد این است که اطلاع‌رسانی نسبت به وقایع مختلف صورت می‌گیرد. مهم‌ترین اتفاقی که در فضای مجازی رخ می‌دهد این است که مشخص می‌شود در جامعه چه خبر است و چه اتفاقاتی در کشور در حال رخ دادن است. مردم مسائلی که در فضای مجازی رد و بدل می‌شود را مرتبط با جامعه می‌دانند و معتقدند شبکه‌های اجتماعی زمینه اطلاع‌رسانی در مورد مسائل مختلف جامعه را ایجاد کرده است. باید مردم را دارای درک و فهم تصور کرد. فضای مجازی یک فرصت است که اگر شایعه یا گمانه زنی درباره فرد یا افرادی زده می‌شود آن فرد نیز در همین فضای مجازی به این موضوع واکنش نشان بدهد. در همه کشورهای جهان فضای مجازی وجود دارد. در همه کشورها نیز اگر کسی مرتکب خلافی شود باید نسبت به اقدامی که انجام داده پاسخگو باشد. اگر با نگاه مذهبی به موضوع نگاه کنیم فضای مجازی فرصتی برای امر به معروف و نهی از منکر است. این موضوعی است که اسلام روی آن تأکید کرده است. به همین دلیل نمی‌توانیم عنوان کنیم فضای مجازی تنها عامل به وجود آمدن اعتراضات اخیر است و این سخن صحیح نیست. مشکل کنونی جامعه را باید در جای دیگری جست وجو کرد و نه در فضای مجازی.

برخی نسبت به جریان‌های دیگر فکری و سیاسی موضع تندتری نسبت به فضای مجازی دارند؟چرا این عده فضای مجازی را مانعی در مقابل خود می‌بیند؟

واقعیت این است که برخی در همه جوامع بشری با اطلاع‌رسانی صحیح و درست مشکل دارند و این موضوع مختص به جامعه ایران نیست. دلیل اصلی این موضوع نیز این است که افکار عمومی از اشتباهات و تخلفاتی که برخی انجام می‌دهنداطلاع پیدا نکنند. فرض بگیرید در جامعه ایران فضای مجازی وجود نداشته باشد. در چنین شرایطی شاید مردم از اتفاقات کشور به سرعت مطلع نشوند اما قطعا پس از مدتی از کانال‌های دیگر از همه اتفاقات صورت گرفته مطلع خواهند شد. در جهان امروز اطلاع‌رسانی یکی از ضروریات زندگی است و همه مردم جهان این واقعیت را پذیرفته‌اند. با این وجود برخی دوست دارند تخلف‌هایی که انجام می‌دهند را کسی متوجه نشود. در دوران کرونا نخست‌وزیر انگلیس از مردم این کشور خواست که مهمان‌های خانوادگی نگیرند و یا در مهمانی شرکت نکنند. این در حالی است که خودش در منزلش مهمانی گرفت و این خبر در فضای مجازی منتشر شد. خبری که در نهایت باعث شد حزب متبوعش وی را کنار بگذارد و فرد دیگری را جایگزین وی کند. دلیل این موضوع نیز این است که اعتماد مردم از حزب از بین نرود و حزب همچنان بتواند در فضای سیاسی تأثیرگذار باشد. ما نباید فضای مجازی را گناهکار بدانیم. در سال‌های گذشته ما همواره به مردم آگاهی داده‌ایم. روحانیون همواره روی منبر به مردم آگاهی داده‌اند و از ابزارهایی دیگر نیز برای افزایش آگاهی مردم استفاده شده است. صحبت‌هایی که امروز نسل جدید می‌کند چیست؟ آنچه امروز نسل جدید از خود بروز می‌دهد آن چیزی است که در سال‌های گذشته به آنها آموزش داده‌ایم.

موضوع دیگری که در اعتراضات اخیر حائز اهمیت بود نقش سلبریتی‌ها بود. تحلیل شما از رفتارشناسی سلبریتی‌ها در اعتراضات اخیر چیست؟

در مرحله نخست باید عنوان کنم که مردم دارای درک و قدرت تحلیل هستند و کاری را انجام می‌دهند که خودشان تشخیص می‌دهند. این وضعیت درباره مسئولان نیز وجود دارد و مردم هر سخنی را از مسئول قبول نمی‌کنند و با درک خود آن را تحلیل می‌کنند. سلبریتی‌ها نیز افرادی هستند مانند دیگر شهروندان و تفاوتی بین آنها وجود ندارد. اینکه برخی عنوان می‌کنند مردم تحت تأثیر سلبریتی‌ها به خیابان‌ها آمدند به نظر من صحیح نیست. شاید سلبریتی‌ها در گذشته منفعت‌طلب بوده‌اند و به دنبال موقعیت خود بوده‌اند اما در شرایط امروز اگر می‌خواهند از مقبولیت اجتماعی برخوردار باشند باید حرفی را بزنند که مورد توجه نسل جدید باشد. سلبریتی‌ها در شکل گیری اعتراضات اخیر نقش چندانی نداشته‌اند. ریشه اعتراضات را باید در جای دیگری جست وجو کرد. سلبریتی‌ها برای اینکه جایگاه خود را در بین نسل جدید و مردم از دست ندهند مجبور هستند حرفی را بزنند که مورد توجه نسل جدید قرار داشته باشد. در نتیجه مردم با حرف سلبریتی‌ها به خیابان‌ها نیامدند. مردم به دلیل مشکلاتی که داشتند در خیابان‌ها اعتراض کردند. سلبریتی‌ها پس از اینکه اعتراضات آغاز شد حرف معترضان را تکرار کردند. نقش سلبریتی‌ها در جامعه ایران مانند بقیه اما بعد از بقیه بوده است. سلبریتی‌ها برای منافع خودشان با معترضان همراهی کردند.

آیا سلبریتی‌ها به یک گروه مرجع در جامعه ایران تبدیل شده‌اند که جای گروه‌های مرجع فکری سنتی مانند روشنفکران و نویسندگان را گرفته‌اند؟

من سلبریتی‌ها را گروه مرجع نمی‌دانم و معتقدم سلبریتی‌ها در جامعه ایران چنین نقشی را برعهده ندارند. سلبریتی‌ها هیچ کار خاصی انجام نمی‌دهند و فردی در میان افراد دیگر جامعه است. سلبریتی‌ها در جامعه ایران در اغلب موارد دنباله‌رو مردم هستند و نه پیشرو. در ماجرای اعتراضات اخیر کدام سلبریتی اظهار نظر کرده بود که مردم دنباله‌رو آن شدند؟ هیچ کدام از سلبریتی‌ها حرفی نزده بودند. سلبریتی‌ها هنگامی حرف زدند که مردم اعتراض خود را آغاز کرده بودند. به همین دلیل هیچ نقش مثبت یا منفی نمی‌توان برای سلبریتی‌ها در نظر گرفت و نمی‌توان آنها را به عنوان گروه مرجع معرفی کرد.

سلبریتی‌ها در چه شرایطی می‌توانند مطالبات مردم را نمایندگی کنند؟

سلبریتی‌ها نمی‌توانند مطالبات مردم را نمایندگی کنند و این مردم هستند که از جنبه‌های مختلف مطالبات خود را دنبال می‌کنند. هیچ‌کس جای دیگری نمی‌تواند حرف بزند و بلکه همه به جای خود صحبت می‌کنند. اگر کار جامعه ایران به این نقطه رسیده به دلیل این است که مردم به گروه‌های مرجع اطمینان ندارند و تلاش می‌کنند خودشان مطالبات خود را بیان کنند. کسانی که در گذشته مطالبات مردم را نمایندگی کرده‌اند امتحان خود را به خوبی پس نداده‌اند. زمانی که این اطمینان دچار آسیب شده باشد مردم خودشان در خیابان‌ها حضور پیدا می‌کنند و مطالبات خود را بیان می‌کنند. هنگامی که یک مشکل در کشور به وجود آمده همه مردم کشور آن را درک کردند و به همین دلیل این اتفاقات رخ داد. تورم و گرانی بود که شرایط را به اینجا رساند و نه فضای مجازی. ما باید این موضوع را بپذیریم و صورت مسأله را برای خود به درستی تعریف کنیم.