| تنظیمات | |
| قلم چاپ | اندازه فونت |
روزبه رحیمی: در زمینه‌ی سینما ما همواره با مشکل کمبود منابع مواجه بوده‌ایم و انتشار هر کتابی در این زمینه اتفاق خوشایندی است. اخیراً دو کتاب «گفتگو با وودی آلن» و «سینما: انسان‌شناسی تصویری»، از سوی نشر شورآفرین و با ترجمه‌ی مازیار عطاریه منتشر شده است. انتشار این کتاب‌ها فرصتی ایجاد کرد تا گفت‌وگویی بکنیم با این مترجم جوان. پیش از این نیز کتاب «دفاع از دیوانگی» که مجموعه‌ای است از نوشته‌های وودی‌آلن، با ترجمه‌ی مازیار عطاریه منتشر شده است.
- در ابتدا برای آشنایی بیشتر خوانندگان ما، قدری در مورد خودتان بگویید.
در ساری متولد شده‌ام و تحصیلاتم کارشناسی مترجمی انگلیسی از دانشگاه تربیت معلم تهران است. از سال ۸۵ شروع کردم به ترجمه و یا نوشتن مطالبی در حوزه‌ی فناوری اطلاعات برای روزنامه‌ها و مجله‌های مختلف و بعد از آن هم کار ترجمه‌ی کتاب.
- اخیراً دو کتاب با ترجمه‌ی شما وارد بازار کتاب شده است. یکی از این کتاب‌ها گفتگوی اریک لاکس با وودی آلن است. کتاب قبلی شما نیز مجموعه‌ای بود از نوشته‌های وودی آلن. از دغدغه‌ی سینمایی خود و علاقه‌اتان به وودی آلن بگویید.
علایق سینمایی من باعث می‌شود از دیدن فیلم‌هایی که در اصطلاح به آن‌ها «فیلم هنری» می‌گوییم، لذت بیشتری ببرم. اگر بخواهم اسمی ذکر کنم، باید بگویم کارگردان‌های محبوبم بِلا تار و هانکه هستند. فیلم‌های بسیاری از کارگردان‌های دیگری هم مورد علاقه‌ام هستند که وودی آلن یکی از این کارگردان‌ها است. علاقه‌ی من به کارهای وودی آلن با دیدن فیلم «آنی هال» شکل گرفت. «منهتن»، «زلیگ» و «رز بنفش قاهره» هم جزء فیلم‌های محبوبم هستند و هر از چندگاه آن‌ها را تماشا می‌کنم.
- هر فصل از کتاب «گفتگو با وودی آلن»، به یک جنبه از فیلم‌سازی او می‌پردازد. اریک لاکس چه شیوه‌ای در این مصاحبه پیش گرفته است؟
تعامل اریک لاکس با وودی آلن در اوایل دهه‌ی هفتاد آغاز شد؛ زمانی که لاکس قرار بود برای نوشتن مقاله‌ای در مورد آلن با او مصاحبه کند. ادامه‌ی تحقیقات او در مورد آلن و مصاحبه‌ها به انتشار کتاب «درباره‌ی بامزه بودن» منجر شد. این مصاحبه‌ها در طول بیش از سی سال در مقاطع زمانی مختلف ادامه پیدا می‌کنند. لاکس در کتاب «گفتگو با وودی آلن» این گفتگوها را به بخش‌های مختلف از جمله کارگردانی، انتخاب بازیگران و ... تقسیم و به ترتیب زمانی در هر بخش ارائه کرده است. یعنی شما در بخش کارگردانی می‌خوانید که رویکرد وودی به گفته‌ی خودش از دهه‌ی ۷۰ میلادی تا امروز چقدر تغییر کرده، بعد در بخش بعدی همین تغییر را در طول زمان مشاهده می‌کنید و الی آخر.
- روی جلد کتاب این جمله آمده است: «سعی کنید به‌خوبی به صدای کتاب گوش بسپارید، چون صدای وودی آلن است»، وودی آلنی که با خواندن این کتاب می‌شناسیم، چه نسبتی با شخصیت‌هایش در فیلم‌ها دارد؟
خصوصیات اخلاقی شخصیت‌هایی که وودی آلن نقش آن‌ها را بازی کرده، برخلاف تصور معمول قرابت چندانی با شخصیت خود وودی آلن ندارند. بیشتر شخصیت‌هایی که او در فیلم‌هایش بازی کرده، به قول معروف «بی‌اعصاب» و شکست‌خورده هستند و نمی‌توانند زندگی خود را خیلی خوب پیش ببرند. این مسأله اقلاً از نظر حرفه‌ای در مورد وودی آلن صادق نیست. او نزدیک پنجاه فیلم در بیش از چهل سال ساخته که چنین کاری از عهده‌ی شخصیت‌های تیپیکال فیلم‌هایش برنمی‌آید.
- وودی آلن اکثر آموخته‌های‌اش در سینما را از راه تجربه کسب کرده است. آیا خواندن این مصاحبه برای نویسندگان و سینماگران جوان می‌تواند راه‌گشا باشد؟
بازار سینمای ایران امروز شباهت چندانی به بازار و صنعت سینمای دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی در آمریکا ندارد و نمی‌شود مسیر وودی در فیلم‌سازی را به عنوان الگویی برای سینماگران امروز در نظر گرفت، اما خود او در بخشی از کتاب در پاسخ به چنین سؤالی از نظراتش در مورد مسائلی می‌گوید که به نظرش انجام دادن یا ندادن آن‌ها می‌تواند روی عملکرد حرفه‌ای یک سینماگر تاثیر بگذارد.
- پیش از این کتابی از استیگ بیورگمان با عنوان «وودی آلن به روایت وودی آلن» ترجمه و منتشر شده بود. کتاب شما چه تفاوت‌هایی با آن کتاب دارد؟
کتاب استیگ بیورگمان نیز محصول مصاحبه‌های متعدد با وودی آلن است، اما برای هر کدام از فیلم‌های وودی، یک فصل در این کتاب نظر گرفته شده است. آخرین فیلمی که در این کتاب در مورد آن با وودی صحبت شده، فیلم «معمای قتل در منهتن» است که او از آن زمان تا به حال هجده فیلم دیگر ساخته.
- شوخی‌های فراوان وودی آلن و حفظ لحن آن‌ها، کار ترجمه را برای شما دشوار نکرد؟
خوشبختانه شوخی‌های گاه و بی‌گاه وودی در این کتاب چندان برای منِ مترجم مسأله‌ساز نبود. مسأله‌ی مهم‌تر این بود که درصد زیادی از محتوای کتاب شفاهی تولید شده و نه مکتوب. با این که این بخش شفاهی محتوا چندان محاوره‌ای هم نیست، اما این مسأله چیزی از دشواری‌های ترجمه‌ی آن کم نمی‌کند. حفظ لحن مکالمه‌ها همیشه کار دشواری است.
- کتاب دیگر شما «سینما، انسان‌شناسی تصویری»، اثر گوردون گری، است که دکتر ناصر فکوهی هم مقدمه‌ای بر آن نوشته است. چرا این کتاب را برای ترجمه انتخاب کردید؟
انسان‌شناسی از علومی است که همواره به آن علاقه داشتم. نمی‌توان گفت ادبیات سینمایی ما در بخش ترجمه کامل است، اما این مسأله نباید باعث شود از ترجمه‌ی آثار نو که رویکردهای جدیدی در خود دارند، غافل شویم.
- این کتاب با تأکید بر سینمای داستانی نوشته شده است. در مباحث انسان‌شناسی تصویری معمولاً با سینمای قوم‌نگاری سر و کار داریم. چه رابطه‌ا‌ی میان انسان‌شناسی و سینمای داستانی وجود دارد؟
بررسی‌ها در زمینه‌ی نقش مخاطبان سینما و تلویزیون در ساخت معنی، به خصوص از سوی محققان ارتباطات و مطالعات فرهنگی، از دهه‌ی ۸۰ افزایش پیدا کرده‌اند. این کتاب هم راه‌هایی برای استفاده از رویکردهای انسان‌شناختی در مورد فیلم‌های داستانی مطرح می‌کند که مرتبط با نحوه‌ی دریافت مخاطبان از فیلم‌ها و همین‌طور نحوه‌ی عملکرد صنعت‌های مختلف سینما یعنی بافت توزیع و نمایش است. اهمیت یک رویکرد انسان‌شناسانه در این زمینه زمانی مشخص می‌شود که سوابق تاریخی انسان‌شناسی مانند توجه به مردم غیرغربی و فرهنگ‌های بومی را در نظر داشته باشیم.
- این کتاب برای چه مخاطبانی نوشته شده است؟
مخاطبان اصلی این کتاب دانشجویان انسان‌شناسی، رشته‌های مختلف علوم اجتماعی و سینما و به طور کلی علاقه‌مندان به این حوزه‌ها هستند. برای نمونه کتاب به دنبال آشناتر کردن دانشجویان انسان‌شناسی با سینما و فواید پرداختن به این حوزه است و علاوه بر آشنا کردن دانشجویان سینما با رویکردهای انسان‌شناسانه، صنایعی از سینما مانند سینمای نیجریه یا اندونزی را برای آن‌ها مطرح می‌کند که معمولاً برای علاقه‌مند عام به سینما چندان شناخته‌شده نیستند.
- گفته شده که حق ترجمه و انتشار این کتاب‌ها از ناشر خارجی خریداری شده است. در این مورد چگونه عمل کردید؟
متاسفانه تحریم‌ها در کنار هزاران مشکلی که برای مردم ایران دارند، کار را برای ناشرها هم سخت کرده‌اند. بسیاری از نشرهای خارج از ایران حاضر به قبول تعامل با نشرهای ایرانی نیستند و در مواردی هم که مشکلی قانونی پیش روی این تعامل نباشد، پرداخت حق ترجمه و نشر کتاب‌ها یا دیگر محصولات فرهنگی از سوی شرکت‌های ایرانی کار سختی است و معمولاً از طریق شخص ثالثی در کشوری دیگر انجام می‌شود. وضعیت پرداخت حقوق مذکور برای کتاب «سینما: انسان‌شناسی تصویری» هم به همین منوال بوده است.
- کتاب‌های شما تحت عنوان مجموعه‌ی »تماشا» شماره‌گذاری شده‌اند. چه نوع کتاب‌هایی و با چه هدفی در این مجموعه جای می‌گیرند؟ این مجموعه ادامه پیدا می‌کند؟
مجموعه‌ی «تماشا» مجموعه کتاب‌هایی در زمینه‌ی سینما و عکاسی هستند که نشر شورآفرین اقدام به انتشار آن‌ها کرده است. تا به حال سه کتاب از این مجموعه منتشر شده: «گفتگو با وودی آلن»، «سینما: انسان‌شناسی تصویری» و همین‌طور «درآمدی بر نظریه‌های عکاسی» ترجمه‌ی حسن خوبدل. کتاب‌های دیگری از این مجموعه در دست ترجمه هستند و قصد بر ادامه‌ی این مجموعه است.