روزبه رحیمی: ایرانیان از قدیم‌الایام توجه خاصی به آفریقا داشته‌اند. بر اساس مدارک به دست آمده، ایرانیان از زمان هخامنشیان با آفریقا رابطه و مراسله داشته و در برخی سواحل شرقی، دارای امکانات و اعتبارات ویژه‌ای بوده‌اند. آفریقا‌شناسی بر اساس وقایع‌نگاری روزانه ملوانان ایرانی، هندی و چینی شکل گرفته و سپس، با خطرات و خاطرات جهانگردان بزرگی همچون مسعودی و ابن‌بطوطه عجین شده و مورد توجه اندیشمندانی از دنیای قدیم مانند ابن خلدون قرار گرفته و با پژوهش‌های گسترده‌ی قرن نوزدهم و بیستم پربار گردیده و به‌صورت یک علم تجربی در‌آمده است.
«هدف از بررسی مسائل کشورهای قاره‌ی آفریقا، آشنایی با اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشورهای این قاره است. مسائل جمعیتی مربوط به اقوام و ملل متعدد و متنوع این قاره که برخاسته از نژادهای گوناگون در سرزمین‌های مختلف بوده، هریک با سنت‌های تاریخی و ریشه‌های فرهنگی و اجتماعی خاص خود به نظام‌های اقتصادی و سیاسی گوناگون متعلق‌اند. در این قاره‌ی عظیم، هم مردمی به‌سر می‌برند که وارث کهن‌ترین تمدن‌های موجود هستند و هم مردمی که در شرایط و کیفیات عصر حجر زیست می‌کنند، مردمی که از طرفی هنوز ثروت‌های عظیم دست نخورده دارند و از طرف دیگر سال‌ها بر اثر هجوم استعمارگران ثروتشان به غارت رفته است.» (ص۱۳)
«بی‌شک شناخت آفریقا به دور از تحلیل و بررسی امکانات اقتصادی، توانایی‌ها، شرایط تاریخی، جامعه‌شناسی، انسان‌شناسی، اقتصاد و فلسفه و اهمیت آن خطه در روابط بین‌المللی امکان‌پذیر نیست. همچنین، ضروری است که بخش‌های مرتبط با مسائل آفریقا، تمامی امکانات خود را برای روشن کردن موضوعات مربوط به اندیشه، فرهنگ و تمدن، اقتصاد و تجارت به کار گرفته و به طور جدی در جهت بازپالایی مفروضات غیر واقعی تلاش کنند. باید پذیرفت که آفریقا‌شناسی به منظور استفاده از امکانات موجود در آن خطه، یک انتخاب نیست بلکه یک واقعیت اجتناب ناپذیر بوده که هر آینه غفلت از آن متضمن خسران خواهد بود.» (ص ۱۹)
در این کتاب تلاش شده است که اطلاعاتی کلی شامل جلوه‌هایی از فرهنگ و تمدن آفریقا، از جمله ادیان و سنت‌های بومی، فرهنگ و هنر، رقص و موسیقی، اقوام، قبایل و گروه‌های نژادی، سوابق و ریشه‌های تاریخی اسلام، نفوذ مسیحیت و رقابت آن با اسلام، سوابق استعماری کشورهای امپریالیستی و مبارزات مردم آفریقا برای نیل به استقلال و ... در اختیار خوانندگان قرار گیرد.
این کتاب از شش فصل: «ویژگی‌ها و اهمیت قاره‌ی آفریقا»، «آفریقا در مسیر استقلال و اتحاد»، «سنت‌ها و قومیت‌ها در آفریقا»، «ادیان و مذاهب در آفریقا»، «اسلام در آفریقا» و «تحولات در آفریقا» تشکیل شده است.
قاره‌ی آفریقا با بیش از سی میلیون کیلومتر مربع، پس از آسیا بزرگ‌ترین قاره‌ی کره‌ی زمین و دارای بیش از یک میلیارد و سی میلیون نفر جمعیت و از ۵۴ کشور مستقل با تنوع زبان، فرهنگ و رسوم و آداب قبیله‌ای تشکیل شده است. در فصل اول اطلاعاتی کلی درباره‌ی ویژگی‌های جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی آفریقا آورده شده است. آفریقا سال‌ها مورد استثمار و استعمار کشورهای غربی قرار گرفت و بسیاری از آفریقایی‌ها به‌عنوان برده فروخته شدند و مورد ستم قرار گرفتند. اولین موج آزادی‌بخشی در آفریقا که هدفش استعمارزدایی و استقلال‌طلبی بود از نیمه‌ی دوم قرن بیستم شروع شد. این حرکت در یک فرآیند تاریخی منجر به تأسیس کشورهای مستقل آفریقایی شد. فصل دوم به تاریخ استقلال طلبی آفریقا اختصاص دارد. بدون تردید شناخت دقیق و همه جانبه‌ی جوامع آفریقایی، بدون بررسی، مطالعه و شناخت قبایل و اقوام آفریقایی و نقش آن‌ها در ساختار اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی این جوامع امکان‌پذیر نخواهد بود. با مطالعه‌ی فصل سوم اطلاعاتی در مورد قومیت‌ها و تنوع قومی آفریقا و همچنین جایگاه اسطوره، رقص و موسیقی در فرهنگ آفریقایی به دست می‌آوریم. در فصل چهارم با ادیان و مذاهب موجود در آفریقا آشنا می‌شویم و اعتقادات اصلی در ادیان بومی آفریقا مورد بررسی قرار می‌گیرد. در فصل پنجم نیز به چگونگی ورود اسلام در آفریقا، تأثیر و نقش آن، آموزش‌های اسلامی، مساجد و مدارس دینی و رقابت اسلام و مسیحیت پرداخته شده است. تحولات در آفریقا موضوعی است که آخرین فصل این کتاب به آن اختصاص دارد. جهانی‌سازی و تبلیغات مذهبی در آفریقا، جهانی‌سازی و باورهای آفریقایی، حضور گروه‌های دینی در فضای سایبر، مدرنیسم در آفریقا، علل عقب‌ماندگی و فرار مغزها و وضعیت آموزشی در آفریقا از جمله مباحثی هستند که به آن‌ها پرداخته شده است. 
علی‌رغم آنکه واژه‌ی آفریقا مترادف با فقر و محرومیت، خشکسالی و عقب‌ماندگی بوده است، اما این قاره در برپایی تمدن بشری پیشتاز و از منابع عظیم انسانی و معادن غنی زیرزمینی برخوردار و دارای ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بسیار است. این قاره به همان اندازه به دنیای خارج نیاز دارد که تمامی جهان به آفریقا نیازمند است.
«رجوع به منابع و متون اصلی و دست اول و توجه به دریافت اطلاعات صحیح و پردازش آن‌ها بر اساس هویت تاریخی و فرهنگی آفریقا، وظیفه‌ای اجتناب ناپذیر بر دوش محققین و پژوهشگران آفریقا است تا از این رهگذر با نظریه‌پردازی روشنگرانه یا حداقل با نوعی اطلاع‌رسانی صحیح و مناسب بتوان جوهره و جایگاه واقعی جوامع آفریقایی را بر اساس ساختارهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی معرفی کرد. این اثر در صدد فرا نهادن گامی کوچک در این راستا با استفاده از مشاهدات میدانی و مطالعات مستمر نویسنده در حوزه‌ی آفریقاست.» (ص ۱۱)

*فرهنگ و تمدن در آفریقا، محمدرضا حاتمی، مؤسسه‌ی فرهنگی هنری و انتشارات بین‌المللی الهدی، ۱۳۹۲، ۱۸۵۰۰۰ تومان.