شاعری که به شاعر دیگر می‌نگرد

۱۲ دی ماه  هفتادوششمین سال‌روز تولد دکتر ضیاء موحد، منطق‌دان، شاعر و منتقد ادبی است. به همین مناسبت جشن کوچک، صمیمانه‌ و همدلانه‌ای در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.

در این جشن، دکتر فتح‌الله مجتبایی درباره‌ی سابقه‌ی آشنایی‌اش با دکتر موحد اظهار داشت: آشنایی من با ضیا موحد ابتدا دورادور و از طریق گفته‌های دوست عزیزم، مرحوم نجفی، بود. نجفی می‌گفت، موحد یکی از نوادر فرهنگ ایرانیِ متولد و بزرگ‌شده‌ی اصفهان است. پس از آن خودم با اشعار موحد آشنا شدم و هنوز هم او را با عنوان شاعر می‌شناسم. در زمان آشنایی فکری با آثار شعری او و سپس ملاقات حضوری در جلساتی که در منزل نجفی برگزار می‌شد، موحد را از معدود شخصیت‌های متین، استوار، روشن و روشنفکر و باسواد یافتم. بعد از آن در جلسات و جایزه‌ها او را ملاقات کردم و از دامنه‌ی فکر و تحقیقات و دقت نظر او لذت بردم. به نظرم، گرچه موحد در زمینه‌ی فلسفه کار کرده است، در زمینه‌ی ادبیات نیز به اندازه و به ‌مراتب بیش از متخصص امر اطلاع دارد. چنان‌که در تاریخ و فرهنگ ایران صاحب‌نظر است. آشنایی با او از افتخارات من است و امیدوارم همیشه موفق باشد و خدماتش به تاریخ و فرهنگ ایران باقی بماند و دوام یابد.

   در ادامه دکتر حسین معصومی‌همدانی تصریح کرد: سال ۱۳۶۱، پس از بازگشت دکتر موحد به ایران، با او آشنا شدم. در این زمان او را جوانی خدنگ یافتم که راه رفتن، نگاه کردن و پاسخ‌های یک‌کلمه‌ای‌اش خیلی‌ها را می‌ترساند و نمی‌گذاشت به او نزدیک شوند. اما من فهمیدم که این نوعی استراتژی حساب‌شده برای دور کردن مزاحمان است. پس، موحد را رها نکردم و پیش او درس منطق خواندم. این تجربه‌ی بسیار جالبی بود. چون در آن زمان دانشگاه‌ها تعطیل شده بود و عده‌ای از افراد مشتاق در مرکز نشر جمع می‌شدند تا از او منطق بیاموزند. گمان می‌کنم این نخستین دوره‌ی تدریس منطق موحد بود و پس از آن کتاب «درآمدی بر منطق» را هم از این دوره استخراج کرد. بعد از آن در انجمن فلسفه نیز با او همکار بودم. البته من پیش از آشنایی مستقیم با موحد، آثار او را اعم از شعر، ترجمه، مقاله تا نقد مطالعه کرده بودم.

   او ادامه داد: موحد فردی بسیار پرتأثیر بود. به نظرم، زمان ورود او به آموزش منطق در ایران مناسب‌ترین زمان برای این رویکرد به آموزش منطق هم بود. در این زمان، از سویی عده‌ای با همان سبک و سیاق سنتی منطق قدیم می‌خواندند و از سوی دیگر عده‌ای منطق جدید را در دانشکده‌های ریاضیات تدریس می‌کردند که بیشتر منطق ریاضی بود و ربط آن با فلسفه و زندگی و زبان چندان روشن نمی‌شد. شیوه‌‌ی تدریس منطقِ موحد پیوندی میان کسانی که کار ادبی، فلسفی یا زبان‌شناسی می‌کردند و منطق ایجاد کرد. پیوندی که پیش از این حتی با وجود کتاب دکتر مصاحب وجود نداشت.

وی افزود: من از ارادتمندان شعر موحد هستم. به نظرم او یکی از بهترین شاعران معاصر است. کتاب «سعدی» او یکی از مهم‌ترین کتاب‌ها درباره‌ی ادبیات گذشته است. پشت این کتاب آدمی است که می‌خواهد تکلیف خودش را با شعر روشن کند نه اینکه بخواهد یک مساله‌ی مرده‌ی تاریخی را بررسی کند. اینجا شاعری به شاعر دیگر می‌نگرد و می‌خواهد از او بیاموزد. شاعری که در پی تقلید نیست؛ بلکه می‌خواهد دریابد چگونه می‌توان آن کارها را با ابزارهای کاملاً متفاوت انجام داد. شعر ضیا موحد به‌راستی گفت‌و‌گویی با شعر گذشته است. علی‌رغم اینکه او نه در بند قافیه است و نه در خیلی جاها در بند وزن، درس‌هایی از شعر کلاسیک گرفته است که آنها را در مدرن‌ترین صورت بیان می‌کند.

   سپس دکتر شاپور اعتماد اظهار داشت: بخش اعظم ارتباط من و موحد دوستی بوده است. امروز به آرای ارسطو درباره‌ی دوستی بسیار مراجعه می‌شود، اما درباره‌ی دوستی صحبت کردن و عناصرش را برجسته کردن دشوار است. ما در محیطی با هم همکاری کردیم و همنشین بودیم که محتاج قطب علمی بود. و موحد نیز چنین حالت قطبیتی برای ما داشت. در مصاحبه‌ای برای بزرگداشتی که دو سال پیش برای موحد برگزار کردند، گفتم که درباره‌ی موحد بایستی جغرافیایی صحبت کرد. به این معنا که وجود موحد برای جامعه‌ی ما مانند دماوند بود. به اعتبار او، پشتمان گرم بود و می‌توانستیم دامنه‌ی کار را وسیع‌تر ببینیم.

   او افزود: من موحد را زمانی که در لندن بودم، از طریق مقاله‌ی بلندبالایی شناختم که با مضمون اعتصاب غذا در روزنامه چاپ شده بود. در آن زمان نه موحد شاعر را می‌شناختم و نه موحد منطق‌دان را، اما این مقاله‌ی منسجم و جاافتاده در آستانه‌ی انقلاب در یادم ماند.

موسی اسوار درباره‌ی سابقه‌ی آشنایی‌اش با دکتر موحد گفت:  من قبل از این‌که‌ آشنایی حضوری با دکتر موحد داشته باشم برای اولین بار در اوایل دهه‌ی پنجاه در کتاب محمد حقوقی با نام ضیاء موحد، به عنوان یکی از استعدادهای جوان درخشان در شعر امروز برخورد کردم. همین باعث شد که آثار شعری او را دنبال کنم. آن زمان اصلا تصوری نداشتم که اهل منطق‌ باشد. تا نیمه‌ی دهه‌ی شصت که با دکتر موحد مواجهه‌ی حضوری داشتم و جنبه‌های نامکشوف او برای‌ام آشکار شد. کارهایی که در حوزه‌ی ادبیات کلاسیک کرده ناشی از تعمق عمیق او در ادب کلاسیک است. شعرهای دکتر موحد برخاسته‌ از دو زمینه‌ی ادب و منطق است که وقتی برخی از آن‌ها را ترجمه می‌کردم، خیلی زود با  مضمون عمیق‌شان مانوس شدم و از آن لذت بردم.  

   در ادامه مهستی بحرینی نیز بیان کرد که جدا از اشعار موحد، بیشتر از کتاب «سعدی»، مقالات و نقد‌های او استفاده کرده است. وی افزود که موحد در نقد شعر بسیار مباحث دقیق و تازه‌ای مطرح کرده است.  

پس از آن علی‌اصغر محمدخانی تصریح کرد: نزدیک به سه دهه است که با دکتر موحد و آثارش آشنا هستم و همکاری‌های مستمر در حوزه‌های مختلف داشته‌ایم و همواره از نکته‌سنجی‌ها، دقت‌ها و ایده‌های فکری و فرهنگی ایشان در گسترش ادبیات، فلسفه و تفکر انتقادی بهره برده‌ام. دکتر  موحد حق بزرگی بر معرفی و تبیین منطق جدید، پیوند نگاه نو با ادبیات کلاسیک فارسی، نقد ادبی و تحلیل شعر معاصر داشته است و بدون تردید هر وقت ذکری از سعدی و سعدی‌پژوهی در دانشگاه‌ها و اهل فرهنگ می‌شود، کتاب تک‌نگاری سعدی به عنوان یک اثر شاخص معرفی می‌شود.

وی افزود: دکتر موحد توانسته است ذهن منطقی، جدیت فلسفی را با احساس شاعرانه و روحیه‌ی لطیف ادبی پیوند بزند و همواره بر شناخت دقیق سنت فکری و فرهنگی ایران با تحولات ادبی و فکری معاصر تاکید کند. بدین جهت است که هم در میان سنت‌گرایان ادبی و هم نوجویان فرهنگی دوستدار و پیرو دارد. آثار منطقی و فلسفی او که درباره‌ی فیلسوفان اسلامی نوشته و به انگلیسی ترجمه شده، ماخذ خوبی برای پژوهشگران خارج از ایران است.  

   در پایان، پس از قدردانی دکتر ضیاء موحد از حاضران، از مجموعه شعر دو زبانه‌ی دکتر موحد با نام «بعد از سکوت» که انتشارات هرمس آن را منتشر کرده و سعید سعید‌پور آن را به انگلیسی برگردانده رونمایی شد و دکتر موحد با خواندن شعری کوتاه از این مجموعه این جشن را به پایان برد.