شنبه، ۳ آذر ۱۴۰۳
«مهمترین موضوع فلسفه ذهن آگاهی است.» دکتر حسن شیخ‌رضایی، در نخستین جلسه کارگاه آموزشی فلسفه ذهن که در مرکز فرهنگی مؤسسه شهر کتاب برگزار می‌شود با بیان جمله‌ی فوق در تشریح سرفصلهای مباحث مطرح در این دوره افزود: «مسأله ذهن و بدن قدیمی‌ترین و سنتی‌ترین بحث فلسفه ذهن است، اما آن‌چه امروز بیشتر مورد توجه قرار گرفته مسأله آگاهی است که در وهله‌ی نخست بررسی، به چند حوزه دیگر هم مرتبط می‌شود. یکی از این حوزه‌ها بحث‌های مربوط به هوش مصنوعی است. پرسش این است که آیا می‌توان ماشینی ساخت که دارای هوش باشد؟ و آیا داشتن آگاهی هم جزو مؤلفه‌های هوش به حساب می‌آید؟ بحث آگاهی زیاد تن به تحلیل فیزیکی نمی‌دهد و استدلال‌های متنوعی هم درباره آن صورت گرفته است.»
شیخ‌رضایی که ابتدا می‌خواست تعریف یا شناختی کلی از فلسفه ذهن را برای حاضران در کارگاه عرضه کند یادآور شد: «در تعریف کاملاً خلاصه شده‌ی فلسفه ذهن می‌شود گفت که این رشته نیز مثل بقیه رشته‌هایی که به فلسفه اضافه شده‌اند، در واقع چیزی نیست جز یک بررسی فلسفی راجع به ذهن؛ مثلا هم‌چنان‌که فلسفه علم را بررسی فلسفی مقوله علم معنی کتابهای.»
وی سپس به معرفی منابع موجود در خصوص فلسفه ذهن در زبان فارسی پرداخت و با یادآوری این‌که در طول چهار یا پنج سال گذشته چند کتاب درباره این رشته در ایران ترجمه و تعدادی مقاله نیز در همین موضوع تالیف شده است افزود: «هنوز واژگان مربوط به فلسفه ذهن در زبان فارسی جا نیفتاده، به همین دلیل هم ترجمه کتابهای موجود در این زمینه کار ساده‌ای نیست و هم فهم متون ترجمه شده در ایران با پیچیدگی‌های خاصی روبرو است.»
عضو هیأت علمی انجمن حکمت و فلسفه در ادامه تأکید کرد: «پدیده‌هایی هستند که ما به دلیل قرابت‌های زیاد با آن‌ها نسبت به وجودشان بیتفاوت می‌شویم و داشتن یک سری از توانایی‌های ذهنی هم جزو همین پدیده‌هاست. ما دارای حالت‌های ذهنی هستیم. یعنی در واقع یک سری ادراکات داریم، یک سری حواس و ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری و علاوه بر این‌ها دارای یک سری باور نسبت به جهان خارج هستیم. همه این‌ها در ابتدای کلاس فلسفه ذهن درون کیسه‌ای به نام حالت‌های ذهنی ریخته می‌شود که رفته رفته تفکیک و بررسی خواهند شد.»
«در میان حالت‌های ذهنی موارد عجیبی پیدا می‌شود که مشابه و همتای آن‌ها را در جهان فیزیکی نمی‌توان سراغ گرفت و یکی از این موارد که معتقدیم اشیاء و حیوانات کمتر پیشرفته فاقد آن هستند، خصیصه آگاهی است.» شیخ‌رضائی با تصریح این نکته در ادامه گفت: «وقتی بدن ما یک سری محرکات دریافت می‌کند، مثلا دست ما در معرض حرارت شدید قرار می‌گیرد، علاوه بر واکنش فیزیکی‌ای که انجام می‌دهیم، درد را نیز احساس کتابهای علوم زیست‌شناسی و عصب‌شناسی روندی که موجب حرکت دست می‌شود را توضیح می‌دهند، اما در تبیین مذکور چیزی به نام علت آگاهی از درد مغفول می‌ماند. این چیزی است که فلسفه ذهن در پی یافتن پاسخی برای آن است.»
«باورها بخشی از حالت‌های ذهنی ما هستند.» استاد دوره فلسفه ذهن مؤسسه شهر کتاب با بیان جمله فوق تصریح کرد: «ذهن می‌تواند درباره چیزهایی که خارج از ذهن و بدن ما هستند هم به باور برسد و حتی می‌تواند درباره چیزهایی که اصلا وجود ندارند نیز باورهایی به دست بیاورد. مقوله باور برای فلاسفه امر عجیبی است. اینجا این پرسش مهم پیش می‌آید که آیا ذهن چیزی است غیر از مغز؟»
شیخ‌رضایی در ادامه توضیحات مقدماتی خود در مورد سرفصلهای کارگاه آموزشی به مقوله تعامل به ذهن و بدن نیز پرداخت و این‌طور شرح داد: «حالت‌های ذهنی با رفتارهای فیزیکی ما دارای تعامل هستند و این تعامل یکطرفه نیست. وقتی می‌بینیم کسی روبه‌روی ما نشسته، این باور در ما ایجاد می‌شود که فردی مثلاً با بلوز آبی روبروی ما قرار دارد. تعامل یادشده باعث می‌شود حالت‌های ذهنی و فیزیکی بر روی یکدیگر تأثیرگذار باشند. اما پرسش مهم این‌جاست که اگر این تعامل وجود دارد، چگونه می‌شود پذیرفت که ما با دو چیز کاملاً متفاوت از نظر ماهیتی روبرو هستیم که می‌توانند بر هم تأثیرگذار باشند؟ آیا می‌شود گفت که حالت‌های ذهنی هم در مقوله‌ی حالت‌های فیزیکی قرار دارند؟ و نیز اگر حالت‌های ذهنی چیزی جز حالت‌های فیزیکی نباشند، آیا می‌توان پذیرفت که ذهن دارای آگاهی است؟ این‌ها پرسش‌های مهمی هستند که تحت عنوان مسأله ذهن- بدن طبقه‌بندی می‌شوند و در واقع قدیمی‌ترین و سنتی‌ترین پرسش در زمینه‌ی فلسفه ذهن به حساب می‌آیند.»
مدرس دوره فلسفه ذهن در پایان یادآور شد: «اگر در گذشته فلاسفه بر این باور بودند که می‌توانند بدون نیاز به دانش‌های دیگر از ذهن سخن بگویند، امروز دیگر مطمئن نیستیم که بدون کمک گرفتن از عصب‌شناسی و روان‌شناسی بشود درباره‌ی ذهن سخن گفت یا به اظهار نظر پرداخت. مقولات یادشده اکنون همانند یک شبکه در حال بده‌بستان هستند و مرزهای قاطع گذشته بین آن‌ها کمرنگ‌تر شده است.»
حضور در این دوره‌ی آموزشی که در مرکز فرهنگی شهرکتاب برگزار می‌شود برای عموم آزاد نیست و نیازمند ثبت‌نام است.
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
