معرفی بهترین کتاب‌های کودک و نوجوان سال ۹۱ بدون اعطای لاک‌پشت طلایی

  مهر: دومین دوره اهدای نشان لاک‌پشت پرنده به بهترین کتاب‌های کودک و نوجوان تولید شده در سال ۹۱، عصر یکشنبه ۴اسفند با تقدیر ویژه از پرویز کلانتری و ثریا قزل‌ایاغ و اهدای چهار نشان نقره‌ای به نویسندگان و مترجمان در فروشگاه مرکزی شهرکتاب برگزار شد.

در ابتدای برنامه، مژگان امجد مدیر فروشگاه مرکزی شهرکتاب، گفت: این دومین دوره اهدای جایزه لاک‌پشت پرنده است و امیدواریم بتوانیم آن را به صورت متوالی و متداوم برگزار کنیم. فهرست لاک‌پشت پرنده که به همت تعدادی از منتقدان و نویسندگان تهیه می‌شود، در اختیار مردم، کتابفروشان، مراکز پخش و ناشران قرار می‌گیرد و عناوین کتاب‌های ارزشمند را در اختیارشان قرار می‌دهد. امیدوارم این روند سالیان سال ادامه پیدا کند و از همه اهالی قلم و ناشران و فروشندگان کتاب نیز می‌خواهم که به این حرکت توجه نشان دهند و ما را همراهی کنند.

مهدی فیروزان مدیرعامل موسسه شهر کتاب نیز در ابتدای این برنامه، در سخنانی گفت: برای سال دوم خود را در این جمع خوب می‌بینم و این‌که سعی کرده‌ام شوق و اشتیاق کودکی‌ام را در طول سال‌های کاری پرفراز و نشیب از دست ندهم، برایم شادی آور و فرح انگیز است. ایران یکی از کشورهایی است که نسبت به همسایگان، کشورهای منطقه و حتی بخشی از اروپا از حیث ادبیات و تصویرگری کودک و نوجوان جلوتر است. چنان‌چه سوابق کانون پرورش فکری (اعم از کتاب، نقاشی، فیلم و...) را بررسی کنیم، می‌بینیم که بخش عمده قالب‌های کودک و نوجوان امروزمان در ادبیات گذشته ما نهفته بوده است. مثلا قابوس نامه بخشی از ادبیات نوجوان است که در آن قابوس برای فرزندانش آیین و رسوم زندگی را طراحی می‌کند. این سابقه فرهنگی از سنخ افتخارهای پوشالی به گذشته نیست و از سنخ آجرهایی است که ادبیات امروز کودک و نوجوان ما را ساخته است.

وی افزود: این سرمایه به مدد تحولات امروز و سرعت تغییراتی که در فرایندهای گوناگون فرهنگی هست متبلور شده است؛ یعنی طراحان و نویسندگان ما طوری عمل کرده اند که نشان می دهد از فناوری روز دنیا عقب نبوده و نیستند. به بیان دیگر، ادبیات کودک ما از ادبیات گذشته‌مان بهره مند است همانطور که چین و ژاپن بهره مندند اما خیلی از اروپایی مثل لهستانی ها از آن بهره مند نیستند و همچنین نویسندگان و هنرمندانمان به ادبیات و تکنولوژی امروز نیز اشراف دارند؛ درحالی که در خیلی از جاهای دنیا اینگونه نیست.

مدیرعامل موسسه شهرکتاب با بیان این‌که تمدن‌های اصلی دنیا، عمدتا در خاورمیانه بنیان گذاشته شده اند، گفت: در این منطقه، ایران از ترکیه و مصر به عنوان دو رقیب تمدنی‌اش، در حوزه‌های شعر، داستان، فیلم و موسیقی و تصویرگری جلوتر است. این موضوع مرا وا می‌دارد تا تکرار کنم که جایزه لاک‌پشت پرنده که در ایران نهادینه شده، حالا باید بال‌هایش را باز کند و به دنیا برود. ما در این عرصه حرف برای گفتن داریم و می توانیم در اینجا نمایشگاهی در اندازه بولونیا داشته باشیم. در کشوری مثل جمهوری چک، جایزه براتیسلاوا جایگاه جهانی یافته است، اما آمار به ما می‌گوید که آورده‌های ما برای ادبیات جهانی بیش از آن‌جاست و می‌توانیم آن را به دنیا عرضه کنیم.

نکته دیگری که فیروزان به آن پرداخت، ایجاد بسترهای لازم برای برقراری گفتگو میان نسل‌ها بود. وی در این باره گفت: تحولات فرهنگی بسیار سریع رخ می‌دهد و همواره خوف این وجود دارد که از نسل گذشته‌مان دور و یا از نسل جدید عقب بمانیم. در چنین شرایطی باید فضا و دیالوگی برقرار شود تا نویسندگان و تصویرگران ادبیات کودک بتوانند فارغ از تئوری کودک درون، و قبل از این‌که آثارشان را آماده ارائه عمومی کنند، در یک فضای پایلوت و عمومی عرضه کنند. ما در فروشگاه مرکزی شهرکتاب از پدیدآورندگان خواسته‌ایم تا بیایند و شعرها و قصه‌هایشان را برای بچه‌ها بخوانند تا این گفتگو شکل بگیرد. فروشگاه مرکزی می‌تواند این مجال را برای نویسندگان ادبیات کودک به وجود بیاورد و با وجود لاک‌پشت پرنده خیلی بهتر می‌توان این خواسته را دنبال کرد.

پس از فیروزان، معصومه انصاریان از داوران لاک‌پشت پرنده، بیانیه هیات داوران را در بخش «یاد» خواند تا توجه مخاطبان را به کتاب «حیاط پشتی مدرسه عدل آفاق» جلب کند؛ کتابی که در سال 56 توسط کانون پرورش فکری منتشر شده، حال و هوای زمان خود را روایت کرده و مورد توجه مخاطبان نوجوان واقع شده بود.

انصاریان درباره این کتاب گفت: هرچند این اثر از منظر ادبی جای نقد هم دارد، ولی از لحاظ درنظر گرفتن جایگاه نوجوانان و پرداختن به موضوعات روز و روحیه نقدپذیری، پرداختن به فکر و اندیشه به جای در پیش گرفتن خشونت و... داستانی قابل توجه است. هیات داوران، یاد نویسنده این کتاب فریدون دوستدار را گرامی می دارد.

انصاریان سپس بخش هایی از این کتاب را برای حاضران خواند.

رونمایی کتاب سال لاک‌پشت پرنده

در ادامه این برنامه، مهدی حجوانی مدیرمسئول پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان، ضمن رونمایی اولین کتاب سال لاک‌پشت پرنده که دربرگیرنده چهار فهرست انتخاب‌های یک سال است، گفت: تمام کتاب‌هایی که داوران در طول یک سال خوانده اند، در این اثر به صورت چکیده و با توضیح و تشریح آمده است. لحن نوشته‌های کتاب، تجویزی نیست و شرحی کوتاه و همه فهم از 92 کتاب برگزیده یا راه یافته به فهرست‌های لاک‌پشت پرنده آورده که می‌تواند راهنمایی مفید برای پدران و مادران، مدیران فرهنگی، معلمان و همه دست اندرکاران انتخاب کتاب باشد.

حجوانی با مهم شمردن انتخاب کتاب برای بچه‌ها افزود: آیا کسی می‌داند که ۱۴ سال پیش مجله سروش نوجوان چه کتاب‌هایی را برگزید؟ و یا ۱۷ سال پیش شورای کتاب کودک و دیگر نهادها چه کتاب‌هایی را معرفی کردند؟ متاسفانه اطلاعات در این باره زیاد دم دست نیست و خیلی باید دنبالشان گشت. پیشنهاد می‌کنم یک بانک اطلاعاتی وجود داشته باشد تا تمام کتاب‌های برگزیده را معرفی کند تا بدانیم چه کتاب‌هایی چه بازتاب‌هایی در جامعه داشته اند.

تقدیر از پرویز کلانتری و ثریا قزل ایاغ

بخش بعدی مراسم به تقدیر از پیشکسوتان ادبیات کودک و نوجوان اختصاص داشت. این بخش را عذرا جوزدانی از دیگر داوران لاک‌پشت پرنده اجرا کرد و از پرویز کلانتری تصویرگر، و ثریا قزل‌ایاغ پژوهشگر با اهدای نشان ویژه تقدیر کرد.

کلانتری پس از دریافت جایزه گفت: گفتنی ها زیاد است. من از نسلی هستم که با کسانی کار کردم که همگی رفته اند. مثل زنده یاد ثمین باغچه‌بان که کتاب‌های زیادی را برایش نقاشی کردم و زنده یاد یمینی شریف. من از نسل گذشته هستم با خاطرات قدیمی و امروز خوشحالم که در کنار شما هستم.

سپس محمود برآبادی بیانیه هیات داوران را در بخش جایزه لاک‌پشت پرنده خواند. در این بیانیه آمده بود: ما ممکن است در راه یافتن یا نیافتن کتابی به فهرست، رتبه‌بندی و اهدای نشان به آن اشتباه کنیم، اما مطئن‌ایم که با این همه لاک‌پشت پرنده حرکتی ترویجی است برای تشویق خانواده به خریدن و خواندن کتاب برای بچه‌های‌شان. تأثیر لاک‌پشت پرنده بیش از این‌که در انتخاب یک یا چند کتاب باشد، در انتخاب کتاب خواندن برای کودکان به عنوان ارزش در دوران جدید است. بنابراین فهرست لاک‌پشت پرنده حرکتی نه تنها به سود کتاب‌های فهرست که به سود تمام کتاب‌هایی است که در قفسه‌ کتابفروشی‌ها و کتابخانه‌ها چشم به راه خانواده‌ها، کودکان و نوجوانانند.

اهدای چهار نشان نقره ای در غیاب نشان‌های طلایی

با خواندن نام برندگان این جایزه، مشخص شد که دوره دوم جایزه لاک پشت پرنده، برنده نشان طلایی ندارد. در این دوره به چهار نفر جایزه نقره ای لاک‌پشت پرنده اهدا شد: فریدون عموزاده خلیلی برای تالیف کتاب «کتاب کوچک برای داستان نویسی» (انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان)، سید نوید سیدعلی اکبر برای نوشتن کتاب «بابای من با سس خوشمزه است»، الهه هاشمی برای ترجمه کتاب‌های «پم / ورت» (نوشته ماری دپلوشن - نشر آفرینگان) و هی نه بک برای تالیف کتاب «نان ابری» (ترجمه کیانگ این لی - نشر او) که جایزه وی را کیانگ این لی به نیابت از نویسنده دریافت کرد.

هی نه بک، نویسنده و تصویرگر کره‌ای در پیامی ویدئویی که به این جایزه ارسال کرده بود، گفت: سلام. خوشبختم... من هی‌نا بک هستم، نویسنده و تصویرگر کتاب‌های تصویری. من از شنیدن این خبر که کتاب نان ابری جایزه‌ لاک‌پشت پرنده را برده بسیار خوشحال و مفتخرم. کاش می توانستم آنجا باشم و شادی ام را با شما شریک شوم اما چون باید آخرین کتابم را تا بهار تحویل دهم این آرزو برآورده نشد. امیدوارم که عذرخواهی‌ام را به خاطر اینکه نتوانستم در جمع شما باشم بپذیرید.

این نویسنده کره ای ادامه داد: فکر می‌کردم که فرایند آفریدن کتاب تصویری، بسیار فردی است. برای‌این که نویسنده و تصویرگر بیشتر وقتش را صرف فکر کردن و کار کردن در خلوت خود می‌کند. و وقتی نتیجه‌ این فرایند در قالب کتاب منتشر می‌شود، مخاطبان هم آن را در خلوت خود می‌خوانند. یا بزرگ‌ترها می‌توانند آن را در محیطی خلوت و ساکت برای بچه‌ها بخوانند. برای همین کتاب تصویری برای من امری بسیار شخصی است.

نویسنده کره‌ای: خبر خوبی که از ایران رسید انرژی عظیمی به من داد

وی در ادامه گفت: مردم ایران کتاب من را خوانده‌اند و آن را دوست داشته‌اند. حتی به آن جایزه‌‌ای افتخارآمیز اهدا کرده‌اند. باورکردنی نیست! بیشتر از همه، چیزی واقعا شگفت انگیز در مورد این کتاب تصویری وجود دارد. ما – مخصوصا بچه ها- می‌توانیم از این طریق افکار و احساساتمان را به اشتراک بگذاریم. نمی‌توانم بگویم وقتی که در حال کار هستم همیشه احساس هیجان و انگیزش دارم. چون فرایندی است انفرادی و سخت، هم از نظر ذهنی و هم جسمی. خبر خوبی که از ایران رسید انرژی عظیمی به من داد و به من یادآوری کرد که چه شغل شگفت‌انگیزی دارم. از شما بسیار ممنونم. امیدوارم که شما را دوباره با یک کتاب تصویری برای بچه‌ها ببینم.

علی اصغر سیدآبادی در ادامه این برنامه به نمایندگی از داوران فهرست لاک‌پشت پرنده، بیانیه ای را درباره شرایط ادبیات کودک و نوجوان ایران قرائت کرد که در آن نسبت به کاهش کیفیت کتاب‌های تالیفی هشدار داده شده بود. در این بیانیه آمده بود: گران شدن هزینه تولید کتاب کودک و نوجوان در چند سال اخیر همزمان که باعث کاهش شمارگان کتاب‌های کودک و نوجوان شده، بیش از هر بخشی، به جریان تولید کتاب‌های باکیفیت تالیفی آسیب زده است. با توجه به این‌که ایران عضو کنوانسیون حقوق معنوی نیست و بسیاری از ناشران برای انتشار کتاب‌های ترجمه حق و حقوق ناشر اصلی را نمی‌پردازند، تولید کتاب تالیفی و به خصوص کتاب‌های تالیفی برای مخاطبان کودک که مستلزم تصویرگری، برخورداری از مواد اولیه با کیفیت، چاپ رنگی و صحافی ویژه است، نسبت به آثار ترجمه پرهزینه‌تر و در نتیجه گران‌تر تمام می‌شود. این وضعیت و علل و عواملی دیگر باعث شده است که کتاب‌های تالیفی کیفی به ویژه توسط ناشران بخش خصوصی کمتر چاپ شود و کتابفروشی‌ها پر از کتاب‌های کم کیفیت داخلی و خارجی شده و در نتیجه فضای عمومی بازار کتاب کودک و نوجوان ایران به سود کتاب‌های ترجمه‌ای بچرخد. ما می‌توانستیم با نادیده گرفتن معیار‌ها و اصولمان و با چشم بستن بر ضعف‌ها و جهت گیری‌های برخی از کتاب‌های تالیفی، تصویری دیگر از وضعیت کتاب کودک و نوجوان ایران نشان دهیم، اما ترجیح دادیم به جای پاک کردن صورت مسئله، برخی از نقد‌ها را به جان بخریم و توجه علاقمندان و دوستداران کتاب کودک و نوجوان ایران را به این موضوع جلب کنیم تا مشکلات توسط نهادهای فعال ریشه یابی و با ارائه راه حل‌های کار‌شناسی اصلاح شوند.

ادامه متن این بیانیه به این شرح بود: طبیعی است گلچینی از کتاب‌های همه دنیا نسبت به کتاب های منتشر شده در یک کشور احتمال بالا بودن کیفیت و شانس برگزیده شدن آن‌ها را افزایش دهد؛ با این حال با این‌که بیشترین کتاب‌های بازار کتاب کودک ایران ترجمه از زبان انگلیسی و به خصوص کتاب‌های منتشر شده در آمریکاست، در فهرست نامزدهای لاک‌پشت پرنده، ترجمه‌هایی از کشورهای عربی، شرق آسیا و اروپای غیرانگلیسی زبان در کنار ترجمه کتاب‌های انگلیسی زبان و دو کتاب ایرانی دیده می‌شود که فهرست تقریبا متنوعی را شکل داده اند. با این حال انکار نمی‌کنیم که برخلاف فهرست‌های فصلی که همه کتاب‌هایی را که حداقل‌های لازم را دارند، به آن راه می‌یابند، در اهدای نشان‌های طلایی و نقره‌ای سخت گیر هستیم. طبق شیوه نامه اجرایی لاک‌پشت پرنده، کتاب‌هایی موفق به دریافت نشان طلایی می‌شوند که بیش از دو سوم همه داوران و کتاب‌هایی موفق به دریافت نشان نقره‌ای می‌شوند که دست کم دو سوم داوران به آن رای داده باشند.
در پایان بیانیه نیز گفته شد: طبیعی است که دست یافتن به چنین توافقی بسیار سخت است و کتاب باید از ویژگی‌های منحصر به فردی برخوردار باشد تا از چنین رایی برخوردار شود. در دوره حاضر متاسفانه چنین توافقی پیرامون هیچ کتابی شکل نگرفت و ما نتوانستیم، نشان طلایی اهدا کنیم. در میان نامزد‌ها کتاب‌هایی مانند «پسرخاله وودرو» نوشته روت وایت، ترجمه محبوبه نجف‌خانی و «مترسک و خدمتکارش» نوشته فیلیپ پولمن و ترجمه فرزاد فربد با اختلافی بسیار کم از دست یافتن به نشان نقره‌ای بازماندند. ما خوشحال‌تر خواهیم بود که سال آینده در همین جا افتخار اهدای نشان طلایی لاکپشت پرنده را به نویسندگان و تصویرگرانی از کشور عزیزمان داشته باشیم.

این برنامه، با بریدن کیک لاک‌پشت پرنده توسط نویسنده‌ها، هنرمندان و تعدادی از کودکان ادامه پیدا کرد و سپس جشن امضای کتاب‌های فهرست لاک‌پشت پرنده به پایان رسید.