فلسفه و ساحت سخن

گزارش تصویری نشست «فلسفه و ساحت سخن»

غلامحسین ابراهیمی دینانی، متولد پنجم دی‏ماه 1313 در روستای دینان در حومه شهر اصفهان است که پس از تحصیل در حوزه علمیه اصفهان و قم از محضر علامه طباطبایی بهره‏های بسیار برده است. وی پس از وفات آیت‏اللـه بروجردی که رئیس حوزه علمیه قم بود، این شهر را ترک می‏کند و در آزمون کنکور شرکت کرده و به دانشگاه تهران وارد می‏شود.

دینانی تا اخذ درجه دکتری در رشته فلسفه به تحصیلات خود در همان دانشگاه ادامه می‏دهد اما پس از آن به دانشگاه فردوسی مشهد می‏رود و در آنجا به تدریس فلسفه اسلامی مشغول می‏شود. دینانی در سال 1362 به دانشگاه تهران منتقل شده و در نهایت از همان جا نیز بازنشسته می‏شود. هرچند وی در حال حاضر مدیر گروه فلسفه اسلامی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران است و در همین مؤسسه دوشنبه ها کلاسی دارد که با استقبال بسیاری نیز مواجه شده است.

"فلسفه و ساحت سخن" آخرین اثر این فیلسوف معاصر ایرانی است که به رابطه میان فلسفه و سخن می‏پردازد و می‏کوشد تا نشان دهد نقش سخن در عالم اندیشه تا چه اندازه مهم و بنیادی ا‌ست.

دینانی در مقدمه کتاب تأکید می‏کند که فهم فلسفی یا فکر علمی همیشه و هر جا در زبان اتفاق می‏افتد و به همین اعتبار، زبان ظهور اندیشه است و سخن مظهر فکر و خرد به شمار می‏رود.

وی با اشاره به اینکه مرزهای جهان انسان همان مرزهای زبان اوست این نکته را نیز مورد توجه قرار می‏دهد که زبان اجتماعی‏ترین پدیدار عالم است و انسان به حکم داشتن زبان بالذات یک موجود اجتماعی به شمار می‏رود. اما باید توجه داشت که آنجا که زبان هست انسان و جهان نیز حضور دارند و به واسطه زبان، انسان در جایگاهی قرار می‏گیرد که که نه تنها به آنچه هست و آنچه بوده است آگاهی پیدا می‏کند بلکه نسبت به آنچه اکنون نیست نیز آگاه می‏شود.

به باور دینانی پرسش هستی با زبان هستی بیان می‏شود زیرا زبان هستی از هستی جدا نیست و چنانکه یادآور شدیم زبان در هر یک از ساحتهای هستی با همان ساحت قرین شناخته می‏شود. دینانی این ساحت را ساحت سخن هستی می‏نامد که فیلسوف می‏کوشد در آن قدم بگذارد و به پرسش هستی گوش فرا دهد.

به گفته دینانی کسی که در ساحت سخن هستی گام بر می‏دارد به پرسش هستی گوش فرا می‏دهد که رو به رو شدن با آن راه رسیدن به پاسخ را هموار می‏کند، راهی که بی‏پایان است و بنابراین ساحت سخن بیش از آنچه تصور می‏شود گسترده خواهد بود.

این استاد فلسفه در کتاب "فلسفه و ساحت سخن" به موضوعاتی چون"منطق و گفتار"، "مقولات دهگانه و کلیات پنجگانه"، "زبان زیرساخت و اصول بنیادین سخن"، "کتاب الحروف فارابی یک دفتر فلسفی است یا یک نوشته نحوی؟"، "نقش عقل و خردگرایی در پیدایش علم نحو"، "نخستین مسئله نحوی و نقش آن در پیدایش فکر فلسفی"، "آیا مصدر اصل کلام است؟"، "نخستین مسئله مورد اختلاف میان دو مکتب مهم نحوی"، "واضعان الفاظ - واضعان شرایع"، "معضل بزرگی به نام موضوع له" و "زبان چیزی فراتر از صرف و نحو و مجموعه واژگان است" پرداخته است.

"زبان و زمان"، "نسبت علم با معلوم خود همانند نسبت وجود با ماهیت است"، "ممکن از ان جهت که ممکن است به حسب سرشت خود مجهول است"، "دو واژه علم و معرفت و تفاوت آنها با یکدیگر" و "‌اگر سخن نبود جهان هرگز آشکار نمی‌گشت" از دیگر مباحث طرح شده در این کتاب است.

از دیگر آثار دینانی می‏توان به "قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی" (سه مجلد)، "شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی"، "منطق و معرفت در نظر غزالی"، "معاد از دیدگاه حکیم مدرس زنوزی"، "اسماء و هیهات حق تبارک و تعالی"، "وجود رابط و مستقل در فلسفه اسلامی"، "نیایش فیلسوف" (مجموعه مقالات)، "ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام" (سه جلد) و "دفتر عقل و آیت عشق" (سه جلد) اشاره کرد.