«فیدیبو»، میراثی که به اقصی نقاط دنیا منتقل می‌شود

مهدی فیروزان، نامی آشنا برای اهالی فرهنگ است. او با حضور در انتشارات سروش، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، شهر کتاب و دیگر عرصه‌های فرهنگی، نام خود را به عنوان یکی از دغدغه‌مندان عرصه‌ی فرهنگ ثبت کرده است.  این بار مدیرعامل شهر کتاب، سایتی (فیدیبو) را بنیاد نهاده که نخستین سامانه‌ی تولید و توزیع کتاب در خاورمیانه است که با رعایت قوانین کپی‌رایت فعالیت خود را آغاز کرده است.

فیدیبو گرچه از دسامبر ۲۰۱۳ راه‌‌اندازی شد اما روز یک‌شنبه یازدهم اسفند با حضور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و جمع کثیری از فعالان حوزه‌ی نشر در اتحادیه‌ی ناشران و کتابفروشان تهران رونمایی شد.

پلی که ناشران ایران را به جهان پیوند می‌زند

مهدی فیروزان ضمن مهم خواندن حضورش در میان ناشران برای جشن رونمایی فیدیبو صحبت‌های خود را چنین آغاز کرد: یکی از افتخارات عمرم این است که در خدمت کسانی هستم که هم از آن‌ها آموخته‌ام و هم با آن‌ها همکاری و رقابت کرده‌ام و در جایی که اتحادیه‌ی ناشران است و به زعم من خانه‌ی ماست. از پانزده‌سالگی در چاپخانه کار کرده‌ام و از طایفه‌ی ناشران هستم. با ابداع خط، یک فراز تمدنی در تاریخ بشر اتفاق افتاد. بشر توانست دانش‌ها، آرزوها، تجربه‌ها و خاطراتش را مکتوب کند و تا امروز در دست ما بماند. امروزه آثار انسان در موزه‌ها وجود دارند. معارف بشری در قالب معماری،کتاب، فیلم، موسیقی، در جایی مانند موزه نگهداری می‌شوند. تا پیش از این میراث فرهنگی بشر در یک قالب خاص نگهداری می‌شد و امروز میراث و تمدن بشری جایی نگه‌داری می‌شود که در گذشته نمی‌شد و وجود نداشت و آن فضای دیجیتال است. اگر در فضای اینترنت حضور داشته باشیم می‌توانیم میراث بشری‌مان را حفظ و منتقل کنیم و اگر نداشته باشیم، امکان این انتقال از بین می‌رود.  ما باید به میزانی که می‌توانیم میراث ایرانی و اسلامی‌مان را در فضای دیجیتال نگه‌داری کنیم. واقعیت‌ها دارند متفاوت می‌شوند.
مدیرعامل شهر کتاب با بیان این‌که حضور در محیط دیجیتال، نگهبان میراث تمدنی بشر است، افزود:  ایران اسلامی اگر می‌خواهد در تمدن بشری جایی داشته باشد باید تا می‌تواند در حوزه‌ی دیجیتال فضا باز کند و حضور داشته باشد. ناشران اگر تا امروز رسالت تاریخی علم و دانش را روی کاغذ‌ها آورده‌اند از این به بعد باید در محیط دیجیتال هم تجربه کسب کنند. من نمی‌گویم کاغذ از بین می‌رود. کتاب الکترونیک، کتاب سنتی را از بین نمی‌برد. کتاب سنتی قطعاً در تعادلی با کتاب الکترونیک باقی خواهد ماند. تمامی تحقیقاتی هم صورت می‌گیرد این امر را تایید می‌کند. اما بازار و حوزه‌ی جدیدی از صنعت تمدن‌ساز برای ما فراهم شده است که باید از آن استفاده کرد. من بعدها شنیدم که بعضی از ناشران شروع به انجام چنین کاری کرده بودند اما به دلیل سرزنش‌های خار مغیلان، کار را متوقف کردند. بعدها حسرت خوردم که چرا آن موقع نمی‌دانستم که با همکاری هم این کار را ادامه دهیم. ما نیز در این مسیر به ناامیدی رسیدیم، پروژه تعطیل شد و فردایش دومرتبه شروع کردیم و الان در جایی هستیم که فیدیبو می‌تواند تا منتهای دنیا اخبار ما را ببرد. ۶ ماه دیگر ما کتاب انگلیسی را به فیدیبو متصل می‌کنیم. مذاکرات را شروع کرده‌ایم. ما مذاکرات‌مان را در نمایشگاه کتاب آلمان شروع کرده‌ایم.
بنیان‌گذار «فیدیبو»، با اشاره به این‌که گرانی کاغذ امکان چاپ بسیاری از کتاب‌ها را از بین برده است، گفت: می‌توان بر روی فیدیبو کتاب ۵۰  نسخه‌ای منتشر کرد.  چندی پیش شنیدم که وزارت خارجه و وزارت ارشاد تحقیقات بسیار خوبی در این سال‌ها کرده‌اند ولی به دلیل مسائل اقتصادی منتشر نشده است. اما دیگر مساله‌ی اقتصادی در کتاب الکترونیک وجود ندارد. شما کتاب‌تان را به شرطی که اجازه‌ی انتشار داشته باشد می‌توانید برای ۴۰ نفر منتشر کنید. فیدیبو می‌تواند اندیشه، تفکر و آرمان‌های ما را به زبان فارسی یا هر زبانی که بخواهیم تا اقصی نقاط دنیا ببرد و از اقصی نقاط دنیا به این‌جا بیاورد، البته به شکل قانونی و نظام‌مند و نه به صورت فایل‌های پی‌دی‌اف و دزدی. همه‌ی ناشران از این پی‌دی‌اف‌های دزدی ضربه خورده‌اند. بیش از بیست هزار جلد کتاب پرفروش روز به صورت پی‌دی‌اف جلوی دانشگاه تهران با قیمت نازل فروخته می‌شود. اگر جانشین وجود داشته باشد می‌تواند جلوی جعل و دزدی را گرفت و اگر نداشته باشد، آن بازار خودش را پیدا می‌کند. سخن کوتاه کنم. خوشحالم که در پایان امسال، نزد شما مثل کودکی که خط خوبی نوشته یا نقاشی خوبی کشیده و به استادانش نشان می‌دهد، فیدیبو را به شما نشان دادم.
فیروزان اهمیت فیدیبو را در تبادل اطلاعات دیگر ناشران با ناشران ایرانی و تهرانی دانست و تصریح کرد:  چقدر کتاب در شهرستان‌ها چاپ می‌شود که به تهران نمی‌رسد و بالعکس. فیدیبو پلی است که ناشران شهرستانی را به ایران و به جهان وصل می کند و بالعکس. اگر ساز و کاری در ارشاد و اداره‌هایی که اجازه‌ی چاپ کتاب می‌دهند ایجاد شود که به این سایت معرفی شوند و در کنار اجازه‌ای که داده می‌شود ملزم باشند که در فرمت ما کار را به ما بدهند ما می‌توانیم کار را جهانی کنیم و به فروش آن کمک کنیم. ۵ یا ۶ میلیون سرمایه‌گذاری برای کتاب امروز تبدیل به ۲ میلیون می‌شود و از این طریق کتاب به میزانی که مشتری دارد فروخته شود. نه به میزانی که ما پیش‌بینی مشتری می‌کنیم. هر کتاب که اجازه‌ی ارشاد را داشته باشد حق دارد در فید‌بو منتشر شود. من معتقدم گزینش به دست ما نباید صورت بگیرد. ما خدمت‌گزاری هستیم که کالا را مثل یک سوپرمارکت باید در اختیار مردم قرار دهیم. آنچه که در کتاب است مسئولیتش با آقای دکتر صالحی است با ما نیست. بنابراین فعالیت من به هیچ وجه سیاسی نیست و بسیار اقتصادی کار می‌‌کنم.

کپی‌رایت، نشر را منضبط می‌کند

دکتر ناصر فکوهی دیگر سخنران این جلسه، ضمن اشاره به تجربیات خود در سایت «انسان‌شناسی و فرهنگ» و بیان تاریخ پیدایش خط، انقلاب اطلاعاتی و فراگیر شدن رسانه‌ها و ابزارهای ارتباط جمعی و تاثیر آن‌ها بر رشد فرهنگ و تمدن، در باره‌ی ضرورت پرداختن به سه اصل در پروژه‌های فرهنگیِ نظیر «فیدیبو» گفت: جامعه‌ی امروز ایران با حضور گسترده‌ی زنان در عرصه‌های اجتماعی، تفاوت عمده‌ای با جامعه‌ی ایران ابتدای انقلاب پیدا کرده است. کودکان به عنوان گروهی که از جامعه حذف شده بودند، هر چه بیشتر دارند به عنوان مصرف‌کننده‌ی فرهنگی  وارد جامعه می‌شوند. این جامعه، باید به صورت خاصی با فرهنگ روبه‌رو شود. در این‌جاست باید به چند نکته‌ توجه کرد که صرفا مربوط به پروژه‌ی «فیدیبو» نیست و به کل مساله‌ی فرهنگی برای من بازمی‌گردد: در چنین کشوری ما باید وارد قوانین بین‌المللی شویم. نبود ایران در سیستم کپی‌رایت، یعنی نبود آن در سیستم قوانین بین‌المللی کتاب. من چون با ناشران دیگر هم در ارتباط هستم. برای آن‌ها کشوری که جزو کپی‌رایت نیست یعنی جزو قوانین بین‌‌المللی نیست. بنابراین هر نوع کار جدی باید این چشم‌انداز را داشته باشد که ایران را وارد سیستم کپی‌رایت کند. من فکر می‌کنم یکی از چشم‌اندازهای دولت آقای روحانی باید این باشد. بزرگ‌ترین خواسته‌ی ما از آقای وزیر ورود ایران به کپی‌رایت است. می‌توانم شهادت بدهم بحثی که ناشران بسیار مطرح می‌کنند که کپی‌رایت، قیمت کتاب را بالا می‌برد، درست نیست. خودم با ناشران مختلف خارجی صحبت کردم و حتا تا پای امضای قرارداد هم رفتم. میزانی که کپی‌رایت قیمت کتاب را افزایش می‌دهد، قدری نیست که ناشران گمان می‌کنند. کپی‌رایت ایجاد ضابطه می‌کند. در نتیجه سه مترجم نمی‌توانند یک کتاب را هم‌زمان ترجمه کنند و سیستم کتاب قانون‌مند می‌شود. دومین خواسته که در مدرنیته بی‌معناست و ما به عنوان کشوری که می‌خواهیم پیشرفت کنیم باید از آن اجتناب کنیم، مساله‌ی ممیزی برای کتاب است. ممیزی درباره‌ی کتاب باید به خود ناشران سپرده شود. مسئولیت باید بر عهده‌ی کسی باشد که چیزی می‌نویسد و کسی که آن را چاپ می‌کند. نکته‌ی سوم، چنین برنامه‌هایی با سرعت اینترنتی که در ایران داریم، عجیب است در عصری سرعت اینترنت دیگران، شبیه سرعت جت است، سرعت اینترنت‌مان سرعت شتر هم نیست.

انتظار همکاری از ناشران

دیگر سخنران این مراسم دکتر علی جنتی ـ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ـ بود، وی ضمن مهم شمردن توجه به  تحول در جامعه‌ی امروز در این باره تصریح کرد: ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که به هم پیوسته است و دائما در حال تحول است و ما نمی‌توانیم خودمان را خارج از تحولاتی که در دنیا رخ می‌دهد، محصور کنیم. باید خودمان را با دنیا همگام کنیم و فاصله‌مان را هر چه می‌توانیم کاهش بدهیم. اگر این کار را نکنیم به عنوان یک کشور عقب‌افتاده می‌مانیم. اگر قرار است کشوری الهام‌بخش باشیم باید ضمن متخلق بودن به اخلاق، ارزش‌های اسلامی و ملی، از نظر اقتصادی، سیاسی وفرهنگی توسعه بیابیم. در این صورت است که می‌توانیم برای دنیا الهام‌بخش باشیم.
دکتر جنتی درباره‌ی ضرورت حضور «فیدیبو» در عرصه‌ی نشر تصریح کرد: اقدامی که الان صورت گرفته و کاری که مهندس فیروزان در چند سال گذشته دنبال کردند و امروز به نتیجه رسیده است، کاری است اجتناب‌ناپذیر و ما بایستی به این سمت پیش می‌رفتیم. با توجه به این‌که ما هر چه پیش می‌رویم افراد باسواد کشورمان بیشتر می‌شود و خواننده‌ی کتاب‌های‌مان بیشتر، تقاضا و نیاز برای مطالعه کردن و آموختن هر روز بیشتر می‌شود، بنابراین ضمن این‌که نوشته‌های مکتوب‌ کماکان جایگاه خود را حفظ می‌کنند، در عین حال باید به سمتی برویم که بتوانیم آن میراثی که داریم، به همه جای دنیا منتقل کنیم زمانی اگر می‌خواستیم کتابی را در اختیار شیعیان جهان قرار دهیم، ارسال این کتاب با انواع و اقسام مشکلات روبه‌رو می‌شد و امکان این‌که آن را به دست خواهندگان‌اش برسانیم بسیار اندک بود. حالا این امکان فراهم آمده تا با قرار گرفتن این آثار روی سایت، هر کس در هر جای دنیا از آن استفاده کند. سیستم‌های ماهواره‌ای ما هم همین‌طور است، با ماهواره‌های تحت پوشش جمهوری اسلامی، افکار و اندیشه‌ها و فرهنگ و تمدن‌مان را منتقل می‌کنیم به دیگر نقاط دنیا. بنابراین هر پدیده‌ای که با آن روبه‌رو می‌شویم باید بلافاصله بدانیم از این پدیده چطور می‌توانیم به نفع آرمان‌های‌مان استفاده کنیم، به جای این‌که فوری با آن برخورد منفی کنیم و فکر کنیم پدیده‌ی عجیب و غریبی است که می‌خواهد فرهنگ ما را از بین ببرد و تمدن ما را خدشه‌دار کند. ما باید این پدیده‌ها را خوب بشناسیم و به نفع افکار و اندیشه‌‌های خودمان و ترویج افکارمان از آن استفاده کنیم.

دکتر جنتی سخنان خود را با درخواست از ناشران برای همکاری با فیدیبو به پایان برد و گفت: انتظار می‌رود که همه‌ی ناشران کمک و همکاری کنند و به عضویت این شبکه دربیایند و کتاب‌های‌شان را به تدریج در اختیار این شبکه قرار دهند و مطمئن باشند که این یک راه بسیار مناسبی است که بتوانیم فرهنگ‌مان را چه در داخل و چه در خارج کشور به جایی برسانیم. کار نشر مکتوب‌مان هم سر جای خودش است و به آن هم باید کمک کنیم.

لازم به ذکر است مدیریت پروژه‌ی «فیدیبو» بر عهده‌ی مجید قاسمی است که مدیریت این سامانه‌ی اینترنتی را نیز بر عهده دارد.