دو کتاب درباره‌ی خواجه نصیر

«خواجه نصیرالدین طوسی» از مجموعه کتاب‌های از ایران چه می دانم؟ به قلم دکتر سیّد موسی دیباج (-۱۳۳۵) است. این کتاب نگاهی گذرا دارد به زندگی، اندیشه و آثار خواجه نصیرالدین طوسی، حکیم معروف و فیلسوف بزرگ قرن هفتم قمری.

خواجه نصیرالدین ابوجعفر محمدبن فخرالدین محمدبن حسن‌طوسی، حکیم معروف و فیلسوف بزرگ قرن هفتم قمری بی‌شک، یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان در تاریخ علم است. او نه تنها در علم و دانش زمان خود سرآمد بود، بلکه از بزرگ‌ترین کاربدستان اداری و صاحب نظر در زمینه‌های گوناگون در دورۀ خود به شمار می‌رفت. اعتقادات خاص کلامی و شیعه‌مذهب‌بودن (شیعۀ اثنی‌عشری)، ویژگی بزرگ خواجه نصیرالدین طوسی است که وی را در ردیف یکی از معتبرترین عالمان دینی و متکلمان ایرانی قرار داده است.

آثار کلامی، منطقی و فلسفی این اندیشمند گرانمایه، مرجع فکری بزرگ اندیشمندان پسین بوده و به جرأت می‌توان گفت که این فیلسوف متکلم از پایه‌گذاران علوم عقلی محسوب می‌شود. زیرا پس از حملۀ مغول، علم و هنر و دستاوردهای علمی و هنری دستخوش نابودی و اضمحلال قرار گرفت و بسیاری از دانشمندان متواری و آواره بودند. البته خواجه افزون بر کلام، منطق و فلسفه به تمامی علوم و فنون عصر خود از جمله ادبیات، ریاضی، حدیث، نجوم، تفسیر، فقه و ... احاطۀ کامل داشت و به همین جهت استادالبشر خوانده می‌شد. او در ادبیات عربی و فارسی هم تبحر داشت و اشعاری به فارسی و عربی دارد که گاهی از سر تفنن می‌سروده است. بهترین اثر او در حکمت عملی، اخلاق ناصری است.

استاد بشر

اثر حاضر، که ششمین دفتر از مجموعه «متن‌شناسی» مرکز پژوهشی میراث مکتوب است، دربردارنده مقالات و پژوهش‌هایی است که درباره زندگی، روزگار، علم و فلسفه خواجه نصیرالدّین طوسی صورت گرفته است. این مقالات، گزیده‌ای از پژوهش‌هایی است که طی یک قرن درباره «خواجه نصیر» انجام شده است. مقالات در سه بخش «زندگی، آثار، تاریخ»، «فلسفه، کلام، عرفان، حکت عملی» و «فلسفه و علم، علوم» طبقه‌بندی شده است. «تصویرهای خواجه نصیرالدین طوسی»، «نصیرالدین طوسی و مالیه»، «نظریه خواجه نصیر در مؤلّفات تقییدی و اخباری»، «مثلث اخلاقی خواجه جهان»، «جفت طوسی در کتاب اگرنیکول اورم»، «رساله چهارضلعی»، «کشف القناع یا اولین کتاب در مثلثات»، از جمله عناوین مقالات مندرج در این مجموعه است.