بدرود با حجّت‌الله اصیل: پژوهشگر حوزه‌ی ادبیات و اندیشه‌ی سیاسی

کاروان زنان نویسنده پس از انقلاب

در اواخر دهه‌ی ۱۳۷۰ و نیمه‌ی نخست دهه‌ی بعد، که نشست‌های ادبی، فلسفی و فرهنگی مجله‌ی «کتاب ماه ادبیات و فلسفه» رونقی به سزا داشت، از طریق شاعر و ادیب ارجمند، ولی الله درودیان، با یکی از پژوهشگران حوزه‌ی ادبیات و اندیشه‌ی سیاسی و اجتماعی ایران آشنا شدم. نام این پژوهشگر حجت الله اصیل بود- مردی فرهیخته، خوشرو، کم سخن و آدابدان.

اصیل در سال ۱۳۱۶ در شهرستان ملایر چشم به جهان گشوده بود. به سبب مشکلات معیشتی نسبت به همسالانش قدری دیر به درس و مدرسه پرداخت. تحصیلات دانشگاهی را نیز در دهه‌ی ۱۳۵۰ تا اخذ درجه‌ی کارشناسی ارشد در دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران به پایان رساند. او در این دوره از دانشجویان استاد حمید عنایت شمرده می‌شد.

با آن که اصیل ناگزیر از کار اداری درزمینه‌ای غیر مرتبط با رشته‌ی تحصیلی خود شده بود، اما به‌هیچ‌وجه سررشته‌ی دانش و پژوهش را گم نکرد. او به‌ویژه به حوزه‌ی ادبیات و اندیشه‌ی سیاسی و اجتماعیِ دوره‌های بیداری و مشروطه علاقه‌مند بود. از این رو، علاوه بر عرضه‌ی منتخب‌هایی از آثارشاعران دوره‌ی مشروطه مانند اشرف الدین نسیم شمال و ملک الشّعرای بهار، و نیز بررسی شعر این دوره از منظر مفهوم‌های سیاسی و اجتماعی در یک کتاب، به تحقیق در آثار میرزا مَلکَم خان، علی اکبر دهخدا و احمد کسروی پرداخت. اوبه ویژه با کوشش و دقّت بسیار زیاد و راهنمایی استاد فریدون آدمیت توانست مجموعه‌ی مُنقّح و معتبری ازرساله های میرزا ملکم خان را گردآوری و منتشر کند (نشر نی، ۱۳۸۱). علاوه براین، از این پژوهشگرنواندیش - که به لحاظ شخصی، انسانی بسیار با فضیلت بود- تحقیقی خواندنی درباره «آرمانشهر در اندیشه‌ی ایرانی» (نی، ویرایش ۱:۱۳۷۰، ویرایش ۲: ۱۳۸۱) نیز در دست است. منتخبی از «سیاست نامه‌ی» خواجه نظام الملک، برگردانی از مقاله‌ی تفصیلی استاد شفیعی کدکنی درباره تاریخ ادبی ایران از دوره‌ی تیموری تا دوره‌ی پهلوی، و نگارش شمار در خور توجّهی مقاله در زمینه‌های تاریخ ادبی و فرهنگی برای مجله‌ها و دانشنامه‌ها از دیگر تکاپوهای اصیل در حوزه فکر و قلم است (این نوشته‌ها به احتمال زیاد در آینده به کوشش دوستش، ولی الله درودیان، در یک مجموعه منتشر خواهد شد). همچنین از وی یک تک نگاری منتشر نشده درباره‌ی زادگاهش، کَرتیل آبادِ ملایر، نیز برجای مانده است.

حجت الله اصیل، که در سال‌های اخیر با بیماری دست و پنجه نرم می‌کرد، درروز شنبه سوم آذر ۱۳۹۷ در بیمارستان ابن سینای تهران درگذشت. وی بنابر وصیت در جوار همسرش - که چند سال قبل درگذشته بود- در گورستان بهشت زهرا به خاک سپرده شد.. خاک بر او خوش باد!