جمعه، ۲ آذر ۱۴۰۳
شمس و مولانا از مفاخر تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم‌اند که شایسته است شخصیت، زندگی و آثارشان بیشتر تحلیل و بررسی شود. زندگی شمس و مقالات او نیاز به واکاوی دارد تا جایگاه او در تاریخ و فرهنگ ایران زمین و فرهنگ عرفان اسلامی روشن‌تر شود. همواره گفته می‌شود که شمس تبریزی کیست که دیدارش با مولانا سرفصل تاریخ زندگانی مولوی شد و مبدا زندگانی تازه‌ای برای او فراهم آورد؟ مولانا او را «خسرو اعظم»، «خداوند خداوندان اسرار»، «سلطان سلطانان جان»، «نور مطلق»، «جان جان جان»، «شمع نه فلک»، «بحر رحمت»، «مفخر آفاق»، «خورشید لطف»، «روح مصور»، «بخت مکرر» و... می‌خواند. ورود شمس به قونیه و ملاقاتش با او طوفانی را در محیط آرام این شاعر و به‌ویژه در حلقه‌ی ارادتمندان خاندان مولانا برانگیخت و همین مساله باعث شد تا در طول تاریخ آثار بی‌شماری درباره این شاعر نوشته شود و مجموعه مقالاتش بارها و بارها تصحیح شد و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفت.
مرکز فرهنگی شهرکتاب از سوم مهر ۱۳۹۸ درس‌گفتارهای شمس تبریزی را پس از برگزاری درس‌گفتارهایی دربارهی مولوی، فردوسی، سعدی، عطار، حافظ، نظامی، خاقانی، ناصرخسرو، بیهقی، خواجوی کرمانی، سنایی و عبید زاکانی آغاز کرد و به مدت یکسال و سه ماه استادان ادبیات فارسی، صاحب‌نظران و شمس‌پژوهان درباره این شاعر پُرآوازه ایران در این مرکز که محفل ادبی نام‌آشنایی است سخن گفتند.
نخستین نشست از مجموعه درس‌گفتارهایی دربارهی شمس تبریزی به تحلیل و بررسی کارنامه‌ی شمس‌پژوهی و جایگاه شمس در ادب فارسی و عرفان اسلامی اختصاص داشت که با حضور دکتر ایرج شهبازی، دکتر مهدی محبتی و غلامرضا خاکی سوم مهرماه برگزار شد. دکتر مریم مشرف، عضو هیات علمی دانشگاه شهیدبهشتی و عرفان‌پژوه نیز دهم مهر در دومین نشست با عنوان «آیینه‌های روبه‌رو، حدیث برهان‌الدین و شمس» سخن گفت. وی از برهان‌الدین محقق ترمذی، لالای مولانا و نخستین مربی او و شمس‌الدین آخرین مربی مولانا یاد کرد.
سومین نشست به بررسی «چهره‌ی متناقض‌نمای شمس در مقالات» ویژه شده بود که دکتر قدرت‌الله طاهری، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی ۱۷ مهرماه در این باره سخنرانی کرد و گفت که شخصیت شمس مربوط به رفتارها و گفتارهای اوست که با موازین و معیارهای عرفی، اخلاقی و اجتماعی زمانه‌ی خود او و زمانه‌ی ما سازگاری ندارد. چهارمین نشست از مجموعه درس‌گفتارهایی دربارهی شمس تبریزی به «مرد خردمند، شمس» اختصاص داشت که با سخنرانی لیلا آقایانی‌چاووشی ۲۴ مهر برگزار شد. این پژوهشگر ادبی کوشید در این درس‌گفتار چهره‌ی مردی خردمند که خود را در ظاهری پریشان پوشانده است از خلال عبارت‌های کتاب مقالات نشان دهد.
مهدی سالاری‌نسب یکم در پنجمین و ششمین نشست، یکم و هشتم آبان‌ماه درباره «نکته‌هایی در شناختِ شمس تبریزی و مقالاتِ او» سخن گفتند. هفتمین نشست از مجموعه درس‌گفتارهایی دربارهی شمس تبریزی به «شمس و دعوت به خود راستین» اختصاص داشت که با سخنرانی سودابه کریمی چهارشنبه ۲۲ آبان برگزار شد. در این درس‌گفتار سخنران به تبیین تفاوت تقلید و متابعت و حقیقت وجود آدمی پرداخت.
حمیدرضا توکلی، عضو هیأت علمی دانشگاه سمنان و مولوی‌پژوه در هشتمین و نهمین نشست چهارشنبه ۲۹ آبان درباره «بایزید از چشم شمس و مولانا» سخن گفت و به سنجش نگاه شمس و مولانا به بایزید پرداخت، کسی که هم شمس و هم مولانا بارها به او پرداخته‌اند، اما با تمایز و تفاوتی خیره‌گیر. در دهمین نشست چهارشنبه ۱۳ آذرماه «آیینه‌‌گردانی در مقالات شمس» با سخنرانی دکتر مریم عاملی‌رضایی، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی بررسی شد و این‌که ارتباط میان «خود» و «دیگری» میان شمس و مولانا چگونه شکل گرفته است؟
یازدهمین و دوازدهمین نشست از مجموعه درس‌گفتارهایی دربارهی شمس به «صدای شمس در کلام مولانا» اختصاص داشت که با سخنرانی دکتر محمدجواد اعتمادی چهارشنبه ۲۰ آذر در برگزار شد. در این نشست متن مقالات با نظر به سخنانِ مولانا در مثنوی و غزل‌ها و فیه‌مافیه، تحلیل و بررسی و حکایت مواجهه‌ی معرفت‌بخشِ این دو جانِ آینه‌آسا روایت شد. میرجلال‌الدین کزازی، استاد ادبیات فارسی در سیزدهمین نشست چهارشنبه چهارم دی دربارهی شمس با عنوان «آفتابی در میان سایه‌ای» سخن گفت و به چگونگی پیوند مولانا با شمس و این‌که شمس پلی بود که مولانا را از زمین به آسمان، از گیتی به مینو، از تن به جان و از سر به دل برد. اشاره کرد. چهاردهمین نشست به «رابطه‌ی شمس تبریزی و فخر رازی» اختصاص داشت که دکتر اصغر دادبه چهارشنبه یازدهم دی‌ماه در این باره سخن گفت.
«تأملی در انگیزه‌های سخن گفتن عارفان از دیدگاه شمس و مولانا» در پانزدهمین نشست چهارشنبه ۱۸ دی‌ماه از مجموعه درس‌گفتارهایی دربارهی شمس تبریزی با سخنرانی دکتر قربان ولیئی (شاعر و عضو هیأت علمی دانشگاه زنجان) برگزار شد. در این درس‌گفتار دواعی و انگیزه‌های سخن گفتن عارف از دیدگاه عارفان به ویژه شمس و مولانا بررسی و نشان داد که چگونه می‌توان خاموش بود و گویا و یا گویا بود و خاموش. شانزدهمین نشست چهارشنبه ۲۵ دی به تحلیل و بررسی «نگاه شمس تبریزی به زن» اختصاص داشت که با سخنرانی اعظم نادری (نویسنده‌ی کتاب «بی‌من مرو») برگزار شد.
دکتر سیدمحمد عمادی‌حائری در هفدهمین نشست چهارشنبه دوم بهمن درباره «معنا و خدا» به تحلیل و بررسی مفهوم «المعنی هو الله» پرداخت و عنوان کرد که در مقالات شمس تبریزی عبارتی کوتاه هست که در آن «معنا» همان «خدا» دانسته شده است (المعنی هو الله). همین عبارت را مولوی نیز از قول شمس در مثنوی آورده است. هجدهمین نشست چهارشنبه ۱۶ بهمن به «نقد و تحلیل روانکاوانه تقابل‌ها در اندیشه شمس تبریزی» اختصاص داشت که با سخنرانی دکتر فواد مولودی برگزار شد. نوزدهمین و بیستمین و بیست‌ویکمین نشست دربارهی شمس تبریزی به «تحلیل انتقادی گفتمان شمس تبریزی در باب بدعت و متابعت» اختصاص داشت که با سخنرانی مهدی محبتی، عضو هیات علمی دانشگاه زنجان برگزار شد. نخستین نشست حضوری و از نشست بیست‌ویکم که با وقفه‌ای همراه بود به صورت مجازی پخش شد و در اختیار مخاطبان قرار گرفت.
بیست‌ودومین نشست چهارشنبه یازدهم تیرماه با سخنرانی دکتر حسن بلخاری، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، به «شیخ اشراق در ذهن و زبان شمس» اختصاص داشت و تاکید کرد که شمس در مقالات خود در رهگذر داوری‌های نقادانه خود دربارهی بسیاری از بزرگان فرهنگ و اندیشه قضاوت می‌کند و رفتار و اندیشه و دیدگاه‌های آنان را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد. بیست‌وسومین نشست از مجموعه درس‌گفتارهایی دربارهی شمس تبریزی به «شیخ اشراق در ذهن و زبان شمس» اختصاص داشت که چهارشنبه هجدهم تیر با سخنرانی دکتر حسن بلخاری، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد. در این نشست بلخاری به پرسش‌هایی نظیر آیا اظهارات شمس دربارهی سهرودی در مقالات شمس متناقض و پریشان به نظرمی‌رسد یا می‌توان به یک دیدگاه جامع از سهرودی از نگاه شمس دست یافت؟ پاسخ داد.
دکتر محمدرضا موحدی در بیست‌وچهارمین نشست چهارشنبه ۲۵ تیر دربارهی «شیوه‌ی شمس در تاویل کلام الهی» سخن گفت و به این نکته اشاره کرد که شمس‌الدین علی بن ملک داد تبریزی، این عارف نسبتاً گمنام قرن هفتم، وقتی از قرآن در کلامش و در گفتگو با مولانا و مریدان او و در مواجهه با دیگران استفاده می‌کند، بهره‌برداری او از قرآن چگونه است؟ بیست‌وپنجمین نشست چهارشنبه یکم مرداد به «مناقب شمس‌الدین در مناقب‌‌العارفین» اختصاص داشت که با سخنرانی دکتر غلامرضا خاکی برگزار شد. در این درس‌گفتار با رویکردی انتقادی، چهره‌ی شمس از پشت پرده اوهام نمایان‌تر شد. در بیست‌وششمین نشست دربارهی شمس تبریزی علی‌اصغر ارجی به «زبانی به وسعت شمس» پرداخت و این‌که شمس تبریزی شبیه هیچ‌کس نیست و در هیچ نحله و عرف و مسلکی و در حصار هیچ واقعیت و تاریخی نمی‌گنجد.
دکتر احمد پاکتچی در بیست‌وهفتمین نشست چهارشنبه ۱۵ مرداد به «دوستی اساس خلقت و پایه‌ی زندگی از منظر شمس تبریزی» اختصاص داشت. پاکتچی در این درس‌گفتار بر این باور بود که مسئله همبستگی اجتماعی از جمله مسائلی است که نه‌تنها در فضای علوم اجتماعی معاصر مطرح است، بلکه از سوی صاحب‌نظران در کشور ما با حساسیت بیشتری بدان نگریسته می‌شود. بیست‌وهشتمین نشست چهارشنبه ۲۲ مرداد به «مقالات شمس، روایتی تازه از آموزه‌های سبک عراقی» ویژه شده بود که با سخنرانی دکتر عبدالرضا مدرس‌زاده برگزار شد. آنچه با نام مقالات شمس می‌شناسیم، در یکی از فشرده‌ترین دوره‌های فکر و فرهنگ ایرانی و اسلامی که با گسترده‌ترین کارکردهای ادبی و هنری هم همراه است؛ بازتابی است از کنش‌ها و کوشش‌های عرفانی و معنوی که بازگویی روایتی تازه از آن را شمس بر عهده داشته است.
دکتر سپیده موسوی در بیست‌ونهمین نشست چهارشنبه ۲۹ به «بحثی دربارهی نگره‌های دگراندیشانه در نگاه شمس تبریزی و حافظ» پرداخت و عنوان کرد که روشنفکری را می‌توان در شخصیت‌های جریان‌ساز و دیگرگونه‌ی گذشته نیز مشاهده کرد و حداقل آن دسته افراد را نه باعنوان روشنفکر در معنای امروزینش بلکه در ساحت دگراندیشان جای داد. سی‌امین نشست با سخنرانی دکتر محمودرضا اسفندیار «ناز و نیاز در نگاه شمس تبریزی» بررسی شد و بیان کرد که شخصیت اسرارآمیز و پر رمز و راز شمس اثر شگرفی بر روح و روان و حیات مولانا گذاشت و بیشتر از طریق مولانا این تاثیر در جهان ظهور و نمود پیدا کرد. سی‌ویکمین نشست چهارشنبه دوازدهم شهریور به «شمس تبریزی وابن عربی» اختصاص داشت که با سخنرانی دکتر قاسم کاکایی برگزار شد و به این مساله پرداخت که یکی از پربسامدترین نام‌های اهل معرفت معاصر با شمس تبریزی که شمس از وی در مقالات یاد کرده و از ملاقات‌های خود با وی سخن گفته است، شیخ محمد در دمشق است.
پریسا علیرضا در سی‌ودومین نشست چهارشنبه نوزدهم شهریور به «تحلیلِ شناختیِ دگرگویی‌های شمسِ تبریزی» پرداخت. وی با رویکردی زبان‌شناسانه به متن و با نگاهی علمی و عاری از قضاوت‌های مرسوم و تاریخی، تصویری واقع‌گرایانه از شخصیت شمس که حاصل کلام شمس است ارائه و دگرگویی‌های سخن وی را بررسی کرد. سی‌وسومین نشست چهارشنبه ۲۶ شهریور به «شمس و لائودزه» اختصاص داشت که با سخنرانی دکتر مجتبی اعتمادی‌نیا برگزار شد. شمس و لائودزه دو شخصیت و دو نماینده از شرق و غرب آسیا هستند که یک گسست عریض تاریخی میان آن‌ها فراق افکنده و هر کدام باشنده یک اقلیم فرهنگی متمایزند یکی در شرق آسیا و چین باستان و دیگری در قرون میانه اسلامی.
دکتر ایرج رضایی در سی‌وچهارمین نشست چهارشنبه دوم مهر به «جایگاه سخن نزد شمس تبریزی» پرداخت و به این نکته اشاره کرد که سال‌هاست که آفتاب وجود شمس به همت بزرگانی چون استاد بدیع‌الزمان فروزان‌فر، استاد موحد و دیگران از پس ابرهای ستبر گمنامی درآمده و هر روز بیش از گذشته، دل‌های مشتاقان حقیقت را به نور خود گرم و روشن می‌کند. «شیخ ابوبکر سله‌باف تبریزی، استاد شمس» عنوان سخنرانی محمد طاهری‌خسروشاهی بود که نهم مهرماه برگزار شد. سی‌وششمین نشست چهارشنبه ۱۶ مهر به «شمس تبریزی و سیاست» اختصاص داشت که با سخنرانی دکتر مهدی حیدری، عضو هیات علمی دانشگاه یزد برگزار شد. سیاست یک واژه اصطلاحی دارد که در علم امروز به معنای خاصی به کار می‌رود و از قدیم این واژه یک مفهوم لغوی داشته است که در زبان عربی ابتدا برای تربیت چهارپایان به کار می‌بردند و به تدریج این واژه در حوزه هر گونه تربیت به کار برده می‌شد.
ایرج شهبازی در چهار نشست (سی‌‌وهفتم و هشتم و نهم و چهلم) به «شیوه‌های تربیتی شمس تبریزی» پرداخت و بیان کرد که شمس تبریزی یک معلم و مربی واقعی بوده است و بی‌گمان مهم‌ترین عامل در این میان، مصاحبت شمس تبریزی بوده است؛ یعنی بدون شمس، مولانا واقعاً به شخصی که امروز ما می‌شناسیم، تبدیل نمی‌شده است.
چهل‌ویکمین و چهل‌ودومین نشست چهارشنبه ۲۸ آبان به «مقدمه‌ای بر انسان‌شناسی شمس تبریزی» اختصاص داشت که با سخنرانی دکتر محمدجواد اعتمادی برگزار شد. شمس تبریزی در عبارات متعددی درباره مقام و جایگاه انسان تاکید بسیاری دارد، انسان در نگاه شمس تمام ماجراست و هر چه در این هستی و تجربه بودن می‌توان جست و فهمید و کشف کرد از دریچه وجود انسان میسر می‌شود. دکتر ناصر مهدوی در چهل‌وسومین و چهل‌وچهارمین نشست چهارشنبه ۱۹ به «شمس و مولانا و حکایت رنج انسان» پرداخت و بیان کرد که شخصیت شمس تاثیرگذار و حیرت‌انگیز است و او را جزو انسان‌های بزرگ تاریخ می‌نامند که تاثیر شگرفی پس از قرن‌ها از خود به جای گذاشته است.
«مدارای عرفانی در اندیشه و رفتار شمس تبریزی» عنوان سخنرانی دکتر محمد خدادادی، عضو هیات علمی دانشگاه یزد بود که در چهل‌وپنجمین نشست چهارشنبه سوم دی‌ماه بررسی شد. وی در سخنانش نخست به این مساله پرداخت که ما در چه جهان و عصری زندگی می‌کنیم سپس سخنان عارفان بزرگی مانند مولانا و شمس تبریزی را مطرح کرد که چه تاثیری می‌تواند بر جهان امروز ما داشته باشد. چهل‌وششمین و آخرین نشست از مجموعه درس‌گفتارهایی دربارهی شمس تبریزی به «شیوه‌های طنزپردازی و مقارنه‌ی طنز و فرزانگی در مقالات شمس» اختصاص داشت که چهارشنبه ۱۰ دی با سخنرانی دکتر لیلا آقایانی چاووشی و دکتر مجتبی اعتمادی‌نیا برگزار شد و به این مساله پرداخت که این ویژگی پسندیده‌ای است که در مقارنه‌ی طنز و فرزانگی در مقالات شمس بسیار قابل توجه است و ما با یک شخصیت منحصر به فرد در سنت ادبی خود روبه‌رو هستیم.
گفتنی است در ادامه‌ی مجموعه درس‌گفتارهایی که به آرا و آثار بزرگان ادب و فرهنگ ایران زمین می‌پردازد، مجموعه درس‌گفتارهایی دربارهی ابن‌سینا از هشتم بهمن ۱۳۹۹ در مرکز فرهنگی شهر کتاب آغاز خواهد شد.
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
