سه شنبه، ۱۷ مهر ۱۴۰۳
طنز یک حوزه‌ی ادبی و هنری بسیار جدی است. به خاطر جوهر اجتماعی‌اش، بیش از سایر بخش‌های ادب و هنر با مباحث گوناگون فکری، فرهنگی و معرفتی در ارتباط است. به همین دلیل فراتر از یک ژانر ادبی و هنری مورد بررسی قرار می‌گیرد و امروزه در پژوهش‌های علوم انسانی به عنوان یکی از محورهای اصلی جریان پست مدرن تلقی می‌شود. در جامعه‌ی امروز همگام با گسترش دامنه‌ی نفوذ طنز و پدیداری گونه‌های متفاوتی از آن در رسانه‌های جدید و رنگ باختن نگاه سنتی به طنز، نیازمند پژوهش‌هایی پردامنه و روزآمد هستیم، در حالی‌که پژوهش‌های حوزه‌ی طنز در قیاس با دیگر شاخه‌های ادب و هنر، بخش کوچکی از آثار تحقیقی ما را شامل می‌شود. همین آثار اندک نیز حوزه‌های محدودی را شامل می‌شوند و بیشتر به بررسی طنز در آثار بزرگان و نیز تعریف گونه‌های شوخ طبعی پرداخته‌اند. نتیجه آن‌که ما، در قیاس با تحقیقات روز جهانی در ارتباط با طنز، با زمینه‌های بکر و یا کمترکارشده مواجهیم.
اخیراً کتابی چاپ شده است با عنوان: "اندیشیدن با طنز" . این کتاب مجموعه‌ی ۱۳ گفت‌وگوی رؤیا صدر با استادان و صاحب‌نظران حوزه‌های فرهنگ و اندیشه در ارتباط با طنز است. در این گفت‌وگوها تلاش شده که موضوعات مهم و محورهای اساسی بحث برانگیز و مناقشه‌آمیز جامعه‌ی ما در حوزه‌ی طنز مورد توجه قرار گیرد. همچنین به مباحث روزآمدی که کمتر در پژوهش‌های طنز ما جای دارد (چون ارتباط میان طنز با جنسیت، قومیت، اخلاق، مذهب و...) فراتر از مباحث نظری تکراری و فارغ از پیشداوری‌ها و کلیشه‌های ذهنی پرداخته شود. با توجه به کمبود منابع در حوزه‌ی مباحث نظری طنز، این کتاب می‌تواند زمینه‌ساز نگاه دقیق‌تر به طنز و جایگاه آن در جامعه‌ی امروز باشد و برای پژوهندگان و علاقمندانی که در جست‌وجوی پیوند دادن طنز با بحث‌های روز در حوزه‌ی هنر، ادبیات و علوم انسانی هستند مفید واقع شود.
دو گفت‌وگوی ابتدایی کتاب به «طنز و جامعه شناسی» اختصاص دارد. در اولین بخش، دکتر نعمت‌الله فاضلی جایگاه طنز در حوزه‌ی فرهنگ و رسانه از نگاه انسان شناسانه را بررسی کرده‌است. در گفت‌وگوی دوم دکتر ناصر فکوهی ضمن بررسی زمینه‌های شکل‌گیری و لوازم ظهور و رشد طنز در جوامع مدرن امروز و موانع رشد آن در جوامع توتالیتر به بحث‌های محوری و مناقشه برانگیز جامعه‌ی ما، از جمله طنزهای قومیتی و طنزهای مردمی پرداخته‌است. «طنز و پست مدرنیسم» موضوع گفت‌وگوی دیگر کتاب است که با دکترامیر علی نجومیان انجام شده‌است. در بخش بعد، دکتر حسن جوادی (از چهره‌های شاخص پژوهش‌های ادبی معاصر) با نگاهی تطبیقی «طنز وادبیات معاصر ایران» را مورد بررسی قرار داده‌است. "طنز و هنرهای نمایشی" موضوع گفت و گوی دیگر این کتاب است که در آن داریوش مودبیان از رهگذر نگاه دوباره به طنز و کمدی و روند شکل‌گیری آن در تاریخ هنر، به موانع حضور طنز نمایشی در ایران امروز می‌پردازد. امروزه طنز از مباحث مهم در زیبایی شناسی است و حوزه‌های خارج از ادبیات از جمله موسیقی را نیز شامل می‌شود. از این‌رو بخشی نیز به «طنز و موسیقی» و گفت‌وگو با دکتر ساسان فاطمی اختصاص یافته‌است. در بخش بعد که به «طنز و فلسفه» اختصاص دارد، این امکان فراهم شده که کارکرد طنز در فلسفه و بررسی عوامل مشترک میان این دو با یکی از نظریه پردازان مهم فلسفه معاصر، دکتر رضا داوری اردکانی به بحث گذارده شود. درگفت‌وگو در باب "طنز و الهیات" با یاسر میردامادی، جایگاه طنز به صورت عام و ملاک‌ها و معیارهای ممدوح یا مذموم بودن آن از منظر دینی مورد بررسی قرار گرفته و در این میان، به موضوع مهم و مناقشه برانگیز شوخی با مقدسات نیز پرداخته شده است . بخشی از کتاب نیز به «طنز و عرفان» اختصاص یافته است که در آن پیرامون زمینه‌های پدیداری طنز در آثار عرفا، محدوده‌ی آن و ویژگی‌های ساختاری و مضمونی آن با دکتر علیرضا فولادی بحث شده است. در «طنز و روان‌شناسی» دو گفت و گو انجام پذیرفته است. دکتر فربد فدایی طنز و خنده و جایگاه آن را از دیدگاه روانپزشکی بررسی کرده‌است و دکتر محمد صنعتی ضمن تحلیل نظریه‌های جدید خنده، به زمینه‌های روان‌شناختی گسترش لطیفه‌های پرخاشگرانه در جامعه‌ی امروز پرداخته است. «طنز و جنسیت» مبحث بعدی کتاب است که با دکتر عباس محمدی اصل به بحث گذاشته شده است. بررسی جنسیتی الگوهای مرسوم خنده و شوخ طبعی و بررسی زمینه‌های پدیداری تفاوت‌های جنسیتی در ارتباط با خنده اگرچه با مطالعات روزمد جنسیتی پیوند دارد ولی در میان مکنابع فارسیزبان به هیچ تحقیق مستقلی در این زمینه نمی توان دست یافت. در بخش طنز و جنسیت از رهگذر گفت و گو با دکتر محمدی اصل تلاش ده است تا محورهایی را برای تفکر و تحقیق در این زمینه پیش پای پژوهشگران طنز بگذارد پیوند دارد ولی در میان منابع فارسی زبان نمی‌توان به تحقیق مستقلی در این زمینه حتی از سوی پژوهشگران زن دست یافت. آخرین محور کتاب به رویکردهای زبان شناسانه به مقوله‌ی طنز اختصاص دارد که در آن با دکتر کورش صفوی که در این زمینه صاحب نظر و اثر هستند گفت‌وگو شده است.
«اندیشیدن با طنز» به تازگی به همت انتشارات مروارید در ۱۴۸ صفحه انتشار یافته و در اختیار علاقمندان قرار گرفته‌است.
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
