دیالکتیک روشنگری

«دیالکتیک روشنگری» اثری است از تئودور آدورنو و ماکس هورکهایمر که با ترجمه‌ی مراد فرهادپور و امید مهرگان منتشر شده است. این کتاب را نشر هرمس در ۳۵۳ صفحه و به قیمت ۲۴هزار تومان به چاپ رسانده است.

چاپ نسخت کتاب دیالکتیک روشنگری در سال ۱۹۴۷ منتشر شده و چاپ دوم آن در ۱۹۶۹ به چاپ رسیده است. مؤلفان در دیباچه‌ی چاپ دوم کتاب نوشته‌اند: چاپ نخست دیالکتیک روشنگری را انتشارات کوئریدو در آمستردام در سال ۱۹۴۷ منتشر کرد. این کتاب، که فقط به‌تدریج خوانندگانی یافت، اکنون مدت‌ها است که نایاب شده است. بنابراین بر آن شدیم آن را، پس از بیست سال، مجدداً چاپ کنیم، البته نه فقط در پاسخ به تقاضاهای بسیار، بلکه همچنین از آن رو که، به اعتقاد ما، بسی از ایده‌های نهفته‌ی آن هنوز مناسب او ضاع زمانه‌اند و تا حد زیادی نیز تحول بعدیِ تلاش‌های نظری ما را تبیین کرده‌اند. برای کسی که در نگارش آن همکاری نداشته است، تشخیص این نکته آسان نیست که هر دوی ما چقدر در قبال تک‌تک جمله‌های کتاب مسئولیم. بخش‌های بلندی از کتاب را مشترکاً دیکته کرده‌ایم و تنش میان دو طبع یا خوی فکری که در متن آن به هم گره خورده‌اند، اصل حیاتیِ دیالکتیک روشنگری است.

نویسندگان در ادامه‌ی دیباچه آورده‌اند: مسلماً اینک نمی‌توانیم تمامی عبارت‌های موجود در کتاب را بدون هیچ جرح و تعدیلی حفظ کنیم. چنین کاری ناسازگار با نظریه‌‌ای است که می‌گوید حقیقتْ واجد هسته‌ای زمانمند است تا جوهری تغییرناپذیر که بنا است در تقابل با حرکت  تاریخ قرار گیرد. این اثر در زمانی نوشته شده است که پایان دهشتِ نازیسم مشهود بود، با این حال، در مواردی نه چندان معدود، نحوه‌ی بیان و صورت‌بندی [مسائل] دیگر مناسب و گویای واقعیت امروز نیست. با این حال، حتی در آن زمان نیز الزاماتِ فرایندِ گذار به جهانِ اداره‌شده را دست کم نگرفتیم. در دوره‌ی تقسیم سیاسی جهان به دو بلوک قدرتِ غول‌آسا، که به‌ صورت عینی در مسیر تصادم و برخورد پیش می‌روند، دهشت تداوم می‌یابد. درگیری‌های جهان سوم و رشدِ مجدد توتالیتاریسم چیزی بیش از میان‌پرده‌های تاریخی صرف‌اند، درست همان‌طور که فاشیسم نیز در زمان خود، به گفته‌ی دیالکتیک روشنگری، چیزی بیش از یک رخداد موقتی بود. امروزه، تفکر انتقادی، که حتی در برابر پیشرفت نیز جا نمی‌زند، طالبِ پشتیبانی و حمایت از باقی‌مانده‌های آزادی و گرایش‌های موجود به سویِ اومانیسم حقیقی است، حتی اگر این گرایش‌ها با توجه به جریان اصلی تاریخْ ضعیف و ناتوان به نظر رسند.

عنوان فصل‌های کتاب به شرح زیر است: مفهوم روشنگری؛ ضمیمه‌ی یک: اودوسئوس یا اسطوره و روشنگری؛ ضمیمه‌ی دو: ژولیت یا روشنگری و اخلاق؛ صنعت فرهنگ‌سازی: روشنگری به مثابه فریب توده‌ای؛ عناصر یهودستیزی: مرزهای روشنگری؛ یادداشت‌ها و طرح‌ها. در پایان کتاب نیز مترجمان پیوستی را با عنوان زیر به اثر افزوده‌اند: یادداشتی درباره‌ی پیشینه و چگونگی نگارش دیالکتیک روشنگری.

مترجمان در یادداشت خود نوشته‌اند: در فصل اول و چهارم این کتاب قبلاً بر اساس نخستین ترجمه‌ی انگلیسی آن به فارسی برگردانده و در فصلنامه‌ی ارغنون، شماره‌های ۱۱ و ۱۲ سال ۱۳۷۵ و شماره‌ی ۱۸ سال ۱۳۸۰ منتشر شده‌اند. پس از انتشار دومین ترجمه‌ی انگلیسی، برآن شدیم کتاب را مشترکاً ترجمه کنیم. از این رو، مجدداً، کل کتاب را جمله‌به‌جمله بر اساس دو متن آلمانی و دومین برگردان انگلیسی ترجمه کردیم.