چرخدنده‌ها

«چرخ‌دنده‌ها» فیلمنامه‌ای است شناخته شده از ژان پل سارتر که قاسم صنعوی برگردان جدیدی را از آن به فارسی ارائه کرده است.

در آغاز کتاب می‌خوانیم: این فیلمنامه که در زمستان ۱۹۴۶ نوشته شده، در اصل «دست‌های آلوده» نام گرفته بود. نمایشنامه‌ای که نام این اثر را به ارث برده، دو سال بعد خلق شده است. موضوع حاضر هیچ وجه اشتراکی با موضوع نمایشنامه ندارد.

طبق آن‌چه در فرهنگ آثار آمده، دست‌های آلوده نخستین بار در ۱۹۴۸ منتشر شد و در همان سال نیز به روی صحنه آمد. درونمایه‌ی این نمایشنامه مبارزه‌ی حزب کمونیست یکی از کشورهای فرضی اروپای مرکزی به نام ایلیری با نازی‌های آلمانی است. نمایش هنگامی آغاز می‌شود که سپاهیان آلمان در حال عقب‌نشینی و شکست نهایی هستند. هوگو، جوانی بیست‌وسه ساله، از زندان آزاد می‌شود و دوست سابق خود اولگا را، که دختری مبارز و مانند خود او عضو حزب کمونیست است، بازمی‌یابد. هوگو، به دستور حزب، یکی از رهبران به نام هودرر را که خط مشی سیاسی‌اش مبنی بر اتحاد با بورژوازی خطرناک تشخیص داده شده، کشته و به زندان افتاده بوده  است، ولی... (فرهنگ آثار، ج ۳، ص ۱۹۰۸).

در بخش نهایی مقاله‌ی فرهنگ آثار می‌خوانیم: این نمایشنامه که گاهی به‌غلط ضد کمونیست قلمداد شده است، به‌خصوص نشان‌دهنده‌ی تضاد میان هوگو و هودرر است: آن نوجوانی است که عمل را اساساً وسیله‌ای می‌بیند تا موجودیت خود را در چشم خود موجه جلوه دهد، و این مبارزی حقیقی است که نخست کارایی سیاسی را مد نظر دارد و نمی‌ترسد از این‌که دست‌هایش آلوده شود و به نتایج عمل، بیش از پاکی و دلاوری توجه می‌کند. (همان، ص ۱۹۰۹).

فیلمنامه چنین آغاز می‌شود: در انتهای محدوده‌ی یک شهر بزرگ، یک حوزه‌ی نفتی عظیم با چاه‌ها، مخزن‌ها، برج‌های تصفیه‌خانه و انبارها، بدون کم‌ترین نشانه‌ی فعالیت. خیابان‌های کارخانه خالی‌اند، دستگاه‌ها متوقف شده‌اند؛ یک نفر هم سر کار نیست. بین شهر و کارخانه شهرکی کارگری ایجاد شده است. خیابان‌های آن خالی هستند. به یکی از تیرهای چراغ آدمکی آویخته شده که روی سینه‌اش صفحه‌ای مقوایی است و روی آن با خط درشت نوشته شده: ژان آگرا، خودکامه...

ژان پل سارتر (۱۹۰۵ ـ ۱۹۸۰) فیلسوف اگزیستانسیالیست، رمان‌نویس، نمایشنامه‌نویس و منتقد فرانسوی بود. این کتاب پیشتر با نام چرخدنده، با ترجمه‌ی روشنک داریوش نیز منتشر شده است.

کتاب چرخ‌دنده‌ها، نوشته‌ی ژان پل سارتر را با ترجمه‌ی قاسم صنعوی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، در ۱۵۹ صفحه و به قیمت نه هزار تومان منتشر کرده است.