شنبه، ۳ آذر ۱۴۰۳
روزبه رحیمی: آیا می‌توان شریعتی را در زمرهی شخصیت‌های ممتاز، برخوردار از اندیشه‌ای ماندگار و پیوند خورده با چرخه‌ی زمان قلمداد کرد و برای آن در تاریخ این قوم فصلی مستقل گشود؟ آیا نگرش و تلقی‌های او به‌عنوان یک شخصیت فکری در شرایط امروزین قابلیت آن را دارد که محل درنگ و تأمل واقع شود و به کار امروز ما آید، یا این‌که آن‌چنان که عده‌ای می‌انگارند و می‌خواهند تبلیغ کنند، هیچ کوششی را در این زمینه صواب نیاید و توفیق نشاید؟ آیا می‌توان بین دغدغه‌ها و اندیشه‌های نظری او و شرایط زمانهی خود نسبتی منطقی برقرار ساخت و آنگاه برای بازخوانی آموزه‌های آن مجالی را فراهم کرد؟ (ص ۱۰)
این‌ها پرسش‌هایی است که احمد راسخی لنگرودی با مراجعه به مجموعه آثار دکتر شریعتی و بازخوانی افکار و اندیشه‌های او، سعی دارد در این کتاب به آن‌ها پاسخ دهد. این کتاب از ۶ مقاله تشکیل شده است که تمامی آن‌ها در طول دهه‌ی هفتاد به مناسبت سال‌مرگ دکتر شریعتی ـ ۲۹ خرداد ـ در مطبوعات به چاپ رسیده است.
مقالهی نخست باعنوان «شریعتی از شک تا یقین»، گردش مداوم و بی‌وقفه‌ی چرخه‌ی اندیشه‌ی شریعتی را از مسیر شک تا ساحل یقین باز می‌نماید. این بخش در پی اثبات این معناست که او در سراسر عمر کوتاه خود همچون کاوشگران حوزهی معرفت کوشید تا در حوزهی شناسایی به بنیاد کاملاً یقینی دست یابد که به موجب آن ریشه و خطا و ناراستی و هرگونه تعصب و تحجر و خام‌اندیشی را در عرصهی معرفت بینش‌ها و باورها بخشکاند.
شریعتی با توسل به شک‌روشی به‌دنبال آن است تا آنجا که امکان دارد، بنیادی رضایت‌بخش، مطمئن و متیقن برای معرفت شخصی خود فراهم آورد، بنیادی آن‌چنان استوار و مطمئن که افراطی‌ترین و غریب‌ترین فرض‌های شکاکان نتواند آن را متزلزل سازد. (ص ۵۰)
مقالهی دوم در دو بخش «شریعتی و آزادی» و «شریعتی و مردم‌سالاری»، نگاهی است گذرا به رویکرد ویژهی شریعتی به مقوله‌ی آزادی و مردم‌سالاری. باور به مردم‌سالاری و آزادی برای همه افراد و عدم اعتقاد به قیمومیت مردم یک اصل مسلم در اندیشه‌ی شریعتی شناخته می‌شود.
در مقالهی «شریعتی طلایه‌دار نقادی در عرصه سنت»، نقد سنت و بازگشت آگاهانه به آن به منزله‌ی امری لازم و ضروری در گفتمان شریعتی بازشناخته و چنین گفته می‌شود که بیشترین تلاش وی در نقادی سنت به نقد مذهب سنتی موروثی و نقد قدرت در عرصه سیاست معطوف شده است. شریعتی هرچند شعار بازگشت به سنت را فراروی خود قرار می‌دهد اما به بازگشتی که به زایندگی و بالندگی نسل حاضر بینجامد نظر دارد و بر آن است که با بازسازی سنت، امکان گفت‌وگو و دیالوگ با عالم مدرن را فراهم سازد و زمینهی تفاهم این دو زبان به‌ظاهر ناهمگون را هموار نماید.
شریعتی از جمله روشنفکرانی بود که... به طور جدی به موضوع تقابل سنت و تجدد پرداخت و طی بازجست‌های نظری بیش از دیگران، مجموعه‌ای ارزنده از صفحات تحقیقی حول این محور متمرکز ساخت. (ص ۷۳)
«شریعتی و رسالت روشنفکران» و «اسیمیلاسیون از منظر شریعتی» دو مقالهی دیگر از این مجموعه است. مخالفت شریعتی با تئوری روشنفکر جهانی و برشماری وجوه متمایز روشنفکر انحرافی و روشنفکر اصیل و آسیمیلاسیون یا تشبه‌گرایی به‌عنوان یک بیماری اجتماعی، که حاصل عدم شناخت خودِ راستین و یا گریز از آن است، از جمله مسائلی است که مشروحاً بحث و بررسی می شود.
«شریعتی و نقادی فلسفه هگل» عنوان نوشتار پایانی است که به بررسی و نگاه محققانه و جامعه‌شناسانه‌ی شریعتی به منظومه‌ی فکری هگل و نیز نقادی فلسفه تاریخ وی می‌پردازد. مقایسه‌ی پاره‌ای از آرای فلسفی هگل در تاریخ با اندیشه‌ی نظری اسلام، محور اصلی این مقاله را تشکیل می‌دهد.
آنچه به اندیشه اعتبار می‌بخشد، یکسان‌اندیشی نیست، که در این صورت اندیشه نیست، بلکه اندیشه باید از اوصافی همچون واقع‌نمایی، پویایی و کارآمدی برخوردار باشد. کوشش شریعتی در فرایند اندیشیدن باز نمود همین معناست. او اندیشید تا ضمن واقع‌نمایی، گره از کار زمانهی خود بگشاید و در برابر بسیاری از پرسش‌ها و معماهای عصر خود پاسخ و راهبردی روشن بنشاند؛ اما کار او فقط در این محدوده خلاصه نمی‌شد چرا که او با عرضه‌ی اندیشه‌های خود جریانی را نیز تازه کرد؛ جریانی را که با همه‌ی زمان‌ها، گذشته، اکنون و فردا پیوند می‌خورد.
شریعتی شک عالمانه را برگزید و آن را موتور محرکه بازجست‌های نظری خود قرار داد. در این مسیر تا می‌توانست پرسید و جامعه‌ی زمان خود را با پرسش‌های بی‌شمار آشنا ساخت و در پی آن، ساختاری نوین بنا کرد که کانون توجه موافق و مخالف قرار گرفت. (ص ۱۳)
کتاب‌هایی که پیش‌تر از راسخی لنگرودی منتشر شده عبارت است از: افسانه اقبال: زندگی سیاسی دکتر منوچهر اقبال (کویر)، طنزهای نفتی: برگرفته از صفحات خواندنی تاریخ سیاسی نفت ایران (کویر)، نفت و قلم: نام‌آوران عرصهی قلم در صنعت نفت ایران (کویر)، مردان نفت: زندگینامهی نخستین شخصیت‌های تاریخ جهان نفت (کویر)، موج نفت: تاریخ نفت ایران از امتیاز تا قرارداد (اطلاعات)، غرب و قومیت: درآمدی بر سیطرهی قومیت و نژادگرایی بر اندیشه‌های مغرب زمین (اطلاعات)، افق‌های ناکجاآباد: سیری انتقادی در مدینه‌های فاضله (اطلاعات)، در شعاع انس: سفرنامهی حج (ندای اندیشه)، عبارات در ادارات (ندای اندیشه)، اندیشه و سیاست (ندای اندیشه)، مهار قدرت (علمی).
* شریعتی از شک تا یقین، احمد راسخی لنگرودی، علمی، ۱۳۹۲، ۸۵۰۰ تومان.
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
