فلسفه را باید به اجتماع آورد

خودمانی کردن اندیشه‌های فیلسوف

فلسفه به زبان ساده

گفت‌وگو با فیلسوفان تحلیلی

در نشست نقد و بررسی کتاب "گفتگو با فیلسوفان تحلیلی" سخنرانان بر اهمیت ساری و جاری کردن فلسفه در زندگی اجتماعی تأکید کردند.

فلسفه را باید فراتر از نظامی درسی در نظر گرفت
مترجم کتاب "گفتگو با فیلسوفان تحلیلی" با اشاره اینکه کتاب فوق برای استفاده متخصصان و غیرمتخصصان مناسب و کاربردی است، یادآور شد: فلسفه را باید فراتر از نظامی درسی در نظر گرفت.
به گزارش خبرنگار مهر، نشست نقد و بررسی کتاب "گفتگو با فیلسوفان تحلیلی" با حضور مترجم اثر حسین کاجی و دکتر حسین شیخ رضایی و دکتر احسان کرباسی زاده عصرسه شنبه 30 تیر در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.
مترجم در ابتدا چهار نکته اساسی در مورد کتاب را مورد اشاره قرار داد و گفت: نکته اول در مورد خود کتاب است. کتاب حاصل گفتگوهای مسئولان نشریه کوگیتو با بیست فیلسوف مطرح در فلسفه تحلیلی است. بنابراین در این کتاب ما با فیلسوفی که گرایش قاره‌ای داشته باشد مواجه نیستیم.
وی افزود: نشریه کوگیتو نشریه‌ای است که دانشجویان گروه فلسفه دانشگاه بریستول در انگلستان منتشر می‌کردند و قصد آنها این بوده است که در غالب طنز، داستان، یادداشت و گفتگو مروج فلسفه برای غیر متخصصان باشد. در این میان گفتگو بخش مهم این نشریه را در بر می‌گرفته است.
مترجم گفت: در مدتی که این نشریه منتشر می‌شد کوگیتو با سی فیلسوف تحلیلی گفتگو کرده که بیست گفتگو از این سی گفتگو در قالب این کتاب که انتشارات راتلج آن را منتشر کرده، آمده‌اند. حضور نامهایی چون کواین، مک اینتایر، دنت، اسکروتون، ویلیامز، گوتیه، وارنوک، نوس باوم، کورنر، مورتون و کاتینگام می‌تواند اهمیت این کتاب را از جهت ترویج فلسفه برای غیر متخصصان نشان دهد.
کاجی افزود: نکته دومی که می‌خواهم اشاره کنم به مسئله تخصص در فلسفه بر می‌گردد. تخصص به یکی از شاخصهای مهم جهان تبدیل شده است. چه تخصص را محصول و معلول دنیای جدید بدانیم، آنچه که عده زیادی چنین تلقی می‌کنند و چه آنرا علت دنیای جدید بدانیم که برخی چون هایدگر بدان قائل هستند، نمی‌توان از نسبت نزدیک تخصص و دنیای جدید به آسانی گذر کنیم.
مترجم "گفتگو با فیلسوفان تحلیلی" در ادامه یادآور شد: این آثار لزوما نمی‌توانند و نباید عمق دیگر کتب فلسفی را داشته باشند اما در زمانه‌ای که در آن تخصص حرف اول و آخر را می‌زند این اثرها می‌توانند کمبودهای متخصصین را در عرصه‌هایی که از آنها اطلاعی ندارند پر کنند.
وی افزود: نکته سوم در مورد نسبت فلسفه و زندگی روزمره است. اگر بخواهیم در مورد نسبت فلسفه با زندگی رایج و متعارف سخن بگوییم ابتدا باید تصور خودمان را از فلسفه مشخص کنیم اما چه زندگی فیلسوفانه را یک نوع زندگی بدانیم و یا چند نوع، زندگی فیلسوفانه را نوعی زندگی طبیعی یا غیر طبیعی، طرح فلسفی را نیازمند به جسارت و شهامت و تهور بدانیم یا ندانیم، شکی نیست که طرح فلسفی از زمانه فاصله نمی‌گیرد و به مسائل مختلف جوامع انسانی نظر دارد.
مترجم کتاب یادآور شد: آنچه در کتاب "گفتگو با فیلسوفان تحلیلی" آمده هر سه نسبتی را که در اینجا توضیح دادیم پوشش می‌دهد. یعنی کتاب می‌خواهد امهات آرای متفکران را به خوانندگان غیر تخصصی نشان دهد. هم می‌خواهد آموزه‌هایی را که به کار تفکر انتقادی و آموزش و اقتصاد می‌آید برجسته کند وهم می‌خواهد تأملات فیلسوفان را در مورد زندگی عادی انسانها و آموزش نشان دهد و این بیانگر اهداف گردانندگان نشریه کوگیتو است.
کاجی در پایان گفت: نکته آخر در مورد رابطه عرضه و تقاضایی است که در فلسفه برقرار است. پی جویی فلسفه هم مانند پی جویی هر کار دیگری می‌تواند انگیزه‌های مختلفی داشته باشد. مجموعه نکاتی که در مورد نسبت فلسفه و زندگی ذکر کردیم ما را به نکته مهمی واقف می‌کند و آن این است که فلسفه را باید فراتر از نظامی درسی در نظر گرفت که عده‌ای در آن آموزش می‌بینند تا به دیگران آموزش دهند و این دیگران خود در زمانی دیگر آموزش دهندگان به دیگران خواهند بود و این مسیر تا بی نهایت ادامه پیدا می‌کند.

"گفتگو با فیلسوفان تحلیلی" رابطه متقابل علم و فلسفه را یادآور می‌شود
عضو هیئت علمی مؤسسه حکمت و فلسفه ایران با تأکید بر اینکه جدا دانستن فلسفه و علم یک تلقی غلط از این دو حوزه است، گفت: کتاب "گفتگو با فیلسوفان تحلیلی" رابطه متقابل علم و فلسفه را یادآور می‌شود.
دکتر کرباسی زاده در این نشست با اشاره به ترجمه روان این اثر گفت: گفتگو آیین درویشی نیست ولی گفتگو آیین فلسفه است. گفتگو در فلسفه راهی برای آموزش فلسفه است. افلاطون، افکار سقراط و خودش را در قالب گفتگو آورده است. گاهی گفتگو میان دو فیلسوف رخ می‌دهد. به عنوان مثال دو کتاب "برایان مگی" تحت عناوین "فلاسفه بزرگ" و "مردان اندیشه" در این گروه جای می‌گیرند.
عضو هیئت علمی مؤسسه حکمت و فلسفه ایران افزود: سطح این کتاب به گونه‌ای است که گفتگوی دو فیلسوف است. لذا کتاب مناسب کسی است که پیشینه فلسفی دارد و برای دانشجویان سالهای آخر لیسانس و دانشجویان فوق لیسانس و دکتری فلسفه مناسب است. نکته قابل توجه در مورد ترجمه این کتاب این است که ترجمه این کتاب به واسطه طیف موضوعات مورد بحث در آن بسیار مشکل و پیچیده است و مستلزم این است که مترجم در همه حوزه‌هایی که این فیلسوفان به گفتگو می‌نشینند آگاهی داشته باشد. باید گفت مترجم اثر تا حدی توانسته از ترجمه اثر سربلند بیرون بیاید.
این محقق حوزه فلسفه علم در ادامه افزود: در مورد ترجمه چند نکته قابل به ذکر است. نکته اول این است که ترجمه برخی از اسامی رسا و درست نیست. نکته بعد این است که در برخی جملات فارسی رسایی و شیوایی وجود ندارد و گاهی اغراق و پیچیدگی در آن یافت می‌شود.
وی در ادامه تبیین نکات قابل توجه کتاب افزود: نکته جالب توجه دیگر در مورد کتاب بحث اهمیت فلسفه، روش فلسفه و اینکه چگونه می‌شود فیلسوف بهتری بود است. این نکات را می‌توان از این کتاب استخراج کرد. کتاب به طور کلی برای فراگیری مباحث تخصصی فلسفه از جمله فلسفه علم، فلسفه ذهن و فلسفه اخلاق کفایت نمی‌کند. زیرا لازم است خواننده حداقلی از اطلاعات را درباره این مباحث داشته باشد.
وی در ادامه افزود: نکته دومی که درباره ماهیت فلسفه می‌توان در این کتاب از آن آموخت، اهمیت تأثیر فلسفه بر علم و تأثیر علم بر فلسفه است. رابطه میان فلسفه و علم یک رابطه دوطرفه است. فلسفه یک فعالیت مجزا از علم نیست و علم نیز فعالیتی مجزا از فلسفه نیست. جدا دانستن فلسفه و علم یک تلقی غلط از این دو حوزه است. تلقی درست آن است که تعامل دو طرفه است و این تعامل باعث زایایی آن می‌شود.
کرباسی زاده یادآور شد: نکته دیگری که می‌توان از این کتاب دریافت کرد، این است که چگونه می‌شود فیلسوف بهتری باشیم. در این مورد استدلال کواین در این کتاب قابل توجه است. کواین معتقد است کسانی که فلسفه می‌خوانند باید یک رشته از علوم دقیقه را نیز بخوانند تا بتوانند به دریافتی درست از جهان نائل آیند. او به دانشمندان علوم هم توصیه می‌کند که آموزش فلسفی را مد نظر قرار دهند و به هر دو حوزه توجه کافی داشته باشند.
وی در پایان افزود: نکته دیگری که می‌شود از کتاب برگرفت این است که در مطالعه فلسفه به اهمیت تاریخ باید توجه شود. در فلسفه تحلیلی به نظر می‌رسد که اهمیتی به تاریخ داده نمی‌شود و مسائل به صورت تجریدی بیان می‌شوند. در این کتاب ویلیامز می‌گوید که تاریخ مهم است. او اعتقاد دارد که نه تنها تاریخ فلسفه برای مطالعه فلسفی و یک فیلسوف مهم است بلکه تاریخ به طور عام برای حوزه فلسفه اهمیت دارد.

گفتگو با فیلسوفان تحلیلی" سعی در عمومی کردن فلسفه دارد
عضو هیئت علمی مؤسسه حکمت و فلسفه گفت: کتاب "گفتگو با فیلسوفان تحلیلی" تلاشی برای عمومی کردن فلسفه است.
دکتر حسین شیخ رضایی با اشاره به اهمیت کتاب و روانی ترجمه آن گفت: ترجمه کتاب در مجموع ترجمه روانی است. بحث در مورد عمومی کردن فلسفه از دو منظر قابل بحث است. اول اینکه عمومی کردن فلسفه گاهی از طریق عمومی کردن مکاتب فلسفی و مفاهیم فلسفی صورت می‌گیرد و این یک شیوه از راههای عمومی کردن فلسفه است.
عضو هیئت علمی مؤسسه حکمت و فلسفه ایران در ادامه افزود: شیوه دیگر برای عمومی کردن فلسفه این است که در اثر هیچ اسمی از مکتب فلسفی و فیلسوف آورده نمی‌شود و با ارائه یک بحث مقدماتی و عمومی به عمیقترین مباحث فلسفی پرداخته می‌شود.
وی گفت: نکاتی چند در کتاب وجود دارد، اولین نکته شفافیت و صداقت فیلسوفان در پاسخ به سؤالات است. مثلا دامت در پاسخ به سؤالی که انتخاب در مواقع تعارض میان عقاید فلسفی و دینی از او پرسیده می‌شود، می‌گوید که در صورت تعارض عقاید دینی‌ام را پیش می‌گیرم. می‌دانیم که دامت یک کاتولیک و مسیحی جدی است.
این استاد دانشگاه با اشاره به نکاتی در مورد ترجمه کتاب، یادآور شد: ترجمه به رغم برخی نارسایی‌ها، ترجمه خوب و روانی است. در مورد ترجمه باید این نکته را مورد توجه قرار داد که یکی از دلایل نارسایی ترجمه، نبود ادبیات موضوع در مورد مباحث مورد توجه در کتاب است که گاهی ترجمه را مشکل می‌کند .
وی گفت: در برخی موارد ایرادهای نگارشی در ترجمه یافت می‌شود. به عنوان مثال آوردن علامت ویرگول بعد از حرف "که" نادرست است که به کرات در کتاب یافت می‌شود. برخی جملات به لحاظ فارسی نادرست است که می‌شود آنها را البته اصلاح کرد.
وی افزود: کتاب را می‌شود به گونه‌های مختلف برش زد. برشی که من در اینجا زده‌ام این است که به بررسی افکار چهار فیلسوف زنی که در این کتاب آرای آنها در پرسش و پاسخ به اطلاع خواننده رسیده، بپردازم. اگر چه این فیلسوفان زن، حوزه‌های مطالعاتی‌اشان متفاوت است ولی اشتراکی در میان افکار آنها دیده می‌شود.
عضو هیئت علمی مؤسسه حکمت و فلسفه ایران در ادامه یادآور شد: مثلا مری وارنوک معتقد است که درسی تحت عنوان فلسفه در دبیرستان نیاز نیست که باشد. ولی او می‌گوید که فلسفه باید در تمام دروس وجود داشته باشد. او در جای دیگر می‌گوید کیفیت آموزش مهم است و نه برابری در حوزه آموزش.
وی افزود: یک جور گریز از قانون جهانشمول و مطلق وضع کردن در آثار این چهار فیلسوف مشاهده می‌شود که ناشی از افکار فمینیستی آنها می‌تواند باشد.
شیخ رضایی ادامه یادآور شد: مثلا نانسی کارترایت تصوری که از جهان ارائه می‌دهد یک تصویر چهل تکه است و نه تصویری یک دست و منظم. لذا به عقیده او نمی‌توان قوانین عمومی و عام تدوین و تنظیم کرد و مسائل را با کمک آن مورد بررسی قرار داد.
وی افزود: فیلسوف زن دیگری که در این کتاب با آن گفتگو شده مارتا نوسبام است. می‌دانیم که نوسبام ارسطو شناس است و در مورد رواقیون هم کارهای زیادی انجام داده است. لذا او یک دیالوگ دائم با فیلسوفان باستان دارد و تم‌ها و موضوعات آنها را با جرح و تعدیل به فلسفه معاصر آورده است. او با اینکه ارسطو شناس است ولی در مورد اخلاق معتقد به اصول اخلاقی جهانشمول نیست و می‌گوید در موقعیت خاص چگونه باید عمل کرد.
عضو هیئت علمی مؤسسه حکمت و فلسفه ایران یادآور شد: چهارمین فیلسوف زنی که من می‌خواهم به آن اشاره کنم جین همپتون است. در فمینیسم اخلاقی عمل کردن به معنای مراقبت است. یعنی مراقب دیگران باشیم. این اخلاق با اخلاق کانتی که مبتنی بر اصول اخلاقی جهانشمول است فرق می‌کند. همپتون به نوعی اخلاق منفعت محور اعتقاد دارد که جالب توجه است.
شیخ رضایی در پایان تصریح کرد: این چهار فیلسوف زن به رغم اینکه نمی‌توان آنها را زیر چتر واحدی قرار داد ولی یک عنصر زنانه در فلسفه آنها وجود دارد. آنها به یک معنا قانون گریز هستند و این بدان معناست که معتقدند نمی‌توان با داشتن قانون عام، خیلی چیزها را حل کرد. همه این چهار فیلسوف، جهانی چهل تکه را تصویر می‌کنند که ناشی از منطق زنانه آنهاست و سعی در کاربردی ساختن فلسفه دارند.
کتاب "گفتگو با فیلسوفان تحلیلی" با ترجمه حسین کاجی از سوی نشر مرکز منتشر و در آن گفتگو با 20 نفر ازمهمترین چهره‌های (انگلیسی - آمریکایی) فلسفه تحلیلی در ربع قرن آخر قرن بیستم به چاپ رسیده است از جمله کواین، دن دنت، نانسی کارترایت، مارتا نوسبام، السدیر مک اینتایر، دیوید گوتیه، برنارد ویلیامز، آدام مورتون، درک پارفیت، جان کاتینگام و جین همپتون.