قیصری: نوشتن از فخر بشر، مایه بهجت بیداردلان است

نگاهی به جشنواره‌ی خاتم

ایبنا: آیین اختتامیه چهارمین دوره جشنواره خاتم، عصر شنبه ۱۴ اردیبهشت‌ماه، با حضور اهالی فرهنگ و ادب و قلم و با معرفی برگزیدگان این دوره در دو گروه کودک و نوجوان و بزرگسال در مجموعه فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.

 
مجید قیصری؛ دبیر جشنواره خاتم در این آئین، گفت: جشنواره ادبی خاتم، تلنگر و تذکری است بر ما که روزها و شب‌ها را آهسته از پی هم طی می‌کنیم. پرداختن به سیره و سلوک پیامبر (ص)، پرداختن به برگزیده‌ترین مخلوق خداوند است. نوشتن از فخر بشر، مایه بهجت بیداردلان است. مباهات می‌کنیم از شخصیتی بگوییم و بنویسیم که از نوع خود ما بوده، بشری مثل تمام ابنای بشر. جشنواره خاتم در یک کلام، بزرگداشت بشریت، امید، مقاومت، زندگی و نور است.
 
وی در ادامه با اشاره به آمارهای این دوره از جشنواره، افزود: در دوره چهارم از جشنواره خاتم، بیش از ۶۷۸ اثر به دبیرخانه ارسال شد که از این تعداد ۲۸۸ اثر در بخش کودک و نوجوان، ۳۹۰ اثر در بخش بزرگسال و ۲۵ اثر هم از کشورهای لبنان، عراق و سوریه بودند. در نهایت ۲۱ اثر در بخش کودک و نوجوان و ۱۶ اثر در بخش بزرگسال به مرحله نهایی داوری رسیدند.
 
قیصری بیان کرد: روند کیفی و روبه رشد آثار در مقایسه با دوره قبلی به خوبی مشخص است. در حوزه ادبیات بزرگسال شاهد پختگی آثار بودیم، ولی متاسفانه در حوزه کودک،‌ شاهد افت و تکرا بودیم که شاید یکی از دلایل آن، عدم حضور نویسندگان سرشناس این حوزه باشد. توجه به امر آموزش و تقویت بنیه علمی را امسال نیز پیگیری می‌‌کنیم.

ضعف خلاقیت در آثار کودک و نوجوان چهارمین جشنواره خاتم
 
در ادامه مصطفی رحماندوست برای قرائت بیانیه هیات داوران در بخش کودک و نوجوان،‌ پشت میرکروفون آمد، اما قبل از خواندن متن بیانیه، گلایه و ناامیدی نسبت به سطح آثار داشت و این گلایه را نه تنها فقط متوجه نویسندگان نوقلم کرد، بلکه خود و دیگر نویسندگان این حوزه را نیز ملامت کرد که شاید آنطور که باید به امر آموزش در این حوزه اهتمام نداشته‌اند.
 
وی در ادامه به قرائت بیانیه پرداخت: قلم ابزار کوچکی است که برای رقم زدن اتفاقی بزرگ نیازمند جسارت و شجاعت صاحب قلم است، به‌ویژه وقتی قرار است ایده‌ها و طرح‌ها، داستان‌ها را رقم بزنند و جهانی نو بسازند و ویژه‌تر زمانی است که با تمام محدودیت‌ها و چارچوب‌ها، نویسنده جرات به خرج می‌دهد و با الهام از سیره پیامبر اسلام (ص)، داستانی تاثیرگذار خلق می‌کند. دشوارتر، نوشتن داستان در این حوزه برای کودکان و نوجوانان است. نویسنده‌ای که قصد ورود به حیطه ادبیات داستانی کودک و نوجوان را دارد، افزون بر دارا بودن خلاقیت و قوه تخیل و شناخت ساختار داستان و تسلط به عناصر داستانی، نیازمند داشتن اطلاعات روانشناختی از تیپ‌های شخصیتی کودکان و نوجوانان برای شناخت و درک علاقه‌ها، انگیزه‌ها، مشکلات و نیازها و شیوه‌های جذب آنان است؛ از این رو جرات وشجاعت ایده‌پردازانی را که قلم به دست گرفته و داستان‌های خود را برای کودکان و نوجوانان روی کاغذ آورده و برای جشنواره خاتم ارسال کرده‌اند، تحسین می‌کنیم.
 
گروه داوران جشنواره خاتم، پس از بررسی ۲۸۷  اثر اعلام می‌دارد که میان آثار ارسالی و آثاری که از ساختار داستانی محکم و منسجمی برخوردار باشند و از کلیشه‌ها و بازنویسی فاصله گرفته و درونمایه آن‌ها مفهومی از زندگی، سیره و منش پیامبر اکرم (ص) را القا کند، فاصله بسیار است. مجموع آثار رسیده به جشنواره امسال در گروه سنی کودک و نوجوان، فاقد خلاقیت ونوآوری بود و بیشترین تعداد به بازنویسی رویدادی تاریخی و یا گردآوری اختصاص یافته بود. در اندک آثاری هم که بازنویسی نبودند، ضعف ساختاری و تکنیکی قابل توجه دیده می‌شد.

 
گروه کودک و نوجوان چهارمین جشنواره خاتم

شایسته تقدیر
«پروانه‌های شیشه‌ای» نوشته معصومه عیوضی
«عشق محکوک» نوشته معصومه علیزاده صدقیانی
«اگر سوال نباشد» نوشته مبینا صالحی
 
برگزیده
در این بخش، گروه داوران (مصطفی رحماندوست، افسانه شعبان‌نژاد و طاهره ایبد)، هیچ اثری را شایسته رتبه دوم و سوم ندانست.
 
هیات داوران جایزه رتبه اول را  علیرغم ضعف در شخصیت‌پردازی، اما به دلیل ساختار داستانی قابل قبول، ملموس بودن فضای داستان، استفاده غنی از فرهنگ قومی، نثر و زبان همخوان با فضای داستان و نیز انتخاب مابه‌ازای امروزی برای نادیده گرفتن حقوق زنان پیش از اسلام، با رأی قاطع به داستان «بچه پوش» نوشته زینب اسماعیلی تقدیم کرد.

ایده‌های شیرین و شگفت/ پرهیز از اطناب
 
محمدرضا سنگری؛ به‌عنوان نماینده هیأت داوران بخش بزرگسال این جشنواره نیز‌ ضمن گلایه از خلوت بودن این برنامه که متبرک به نام برترین مخلوق خداوند است، بیانیه این بخش را قرائت کرد: جشنواره خاتم به چهارمین منزل رسید؛ تکاپویی برای شناختن و شناساندن وجه الگویی و اُسوه‌ای شخصیت و سلوک پیامبر اعظم و طرح «خُلق عظیم» و زیبایی‌های رفتاری او، به مدد داستان کوتاه. انصاف باید داد که ۳۸۹  اثر دریافت شده در حوزه بزرگسال در مقایسه با سه دوره پیشین، در افقی فراتر ایستاده‌اند.
 
آنچه چهارمین دوره را شاخص تر و ممتازتر می سازد، چند ویژگی زیراست:

۱- حضور نویسندگان شاخص و نام‌آشنای عرصه داستان‌نویسی و ارسال گاه چند اثر ستودنی آنان به جشنواره. حدود ۳۵ نفر از شرکت‌کنندگان، نویسندگانی هستند که چندین اثر داستانی یا مجموعه داستان به چاپ رسانده‌اند.

۲-  نگاه‌های تازه و گشودن پنجره‌هایی بدیع برای تماشا و طرح سیره پیامبر و پویه در زوایا و ژرفای زندگی و رفتار پیامبر در زیست فردی و اجتماعی. بخشی از داستان‌ها به ابعادی از حیات پیامبر پرداخته بودند که گواه، تتبع و مطالعه ژرف و دقیق آن ها در تاریخ انبیا، به ویژه تاریخ زندگی رسول مکرم اسلام است.

۳- بافتار و ساختارمنسجم تر داستانی و پرهیز از اطناب (درازگویی های ناروا) درعمده داستان‌ها به چشم می‌خورد، هر چند برخی نمونه‌ها می توانست با تعدیل و بازنگری و بازنگاری، پیکره ای به سامان‌تر بیابد.

۴- ایده‌های شیرین و شگفت، ویژگی برجسته دیگر در تعدادی از داستان‌ها بود که گاه واقعاً اعجاب آور و تحسین برانگیزبود.

۵- پیوند میان دیروز و امروز وگره زدن مسائل و پدیده‌های عصری و به زبان دیگر معاصرسازی یا معاصریابی پیامبر از مقوله‌های چشم‌نواز در آثار ارسالی چهارمین جشنواره خاتم است. پرداخت هنرمندانه و عالمانه، دیدن پیامبر در «اکنون» ، خروج از گذشته‌نگری و «تاریخی» کردن و جود پیامبر، پیامبر را الگویی «برای همه» و «برای همیشه» می‌سازد، باید نسل‌های امروزدریابند که زیست زیبای رسول‌الله یا همان «اسوه حسنه» بودن در حصار هیچ عصری و نسلی محدود و محصور نمی‌شود. نمونه‌هایی درخشان و ارجمند در داستان‌های جشنواره چهارم، هوشمندانه و ظرافتمندانه این مهم را دریافته و نگاه «امروزین و معاصر» به پیامبر داشتند.

۶- پختگی نثر، ویراستگی و پیراستگی در قیاس با دوره‌های قبلی، در مجموع داستان‌ها احساس می‌شد هرچند هنوز درنگ و دقت‌های بیشتری باید به‌کار گرفته شود. شناخت دقیق‌تر ابعاد و اضلاع و ویژگی‌های زبان فارسی یاری‌گر نویسندگان در پرداخت و انتظام زبان داستان خواهد شد. دیگر اغلاط فاحش املایی و نحوی در آثار نویسندگان توجیه‌پذیر نیست.

۷- همدلی و همراهی چند نسل داستان‌نویس در این جشنواره نیز از رخدادهای مبارک و خجسته آن است نویسندگان کار آزموده و مجرب و خوش پیشینه، با نویسندگان جوان و حتی نوجوان گواه «همگانی و فراگیر» شدن جشنواره است و معلوم است پیامبر از آن «همه» است و همگان باید «دین» خویش را در قلمرو قلم نسبت به وی ادا کنند.
 
امید است در تداوم این راه، شاهد و ناظر حضوربیشتر، شکوفایی افزون‌تر و اعتلای حوزه ادبیات داستانی در شناسایی و شناساندن رسول بشیر و نذیر ، پیامبر پاکی و پارسایی و پاکسازی، پیک رحمت و رأفت و زیستن دادگرانه و ستم‌ستیزانه و مهرگسترانه وی باشیم. پنجمین جشنواره خاتم چگونه خواهد بود؟ پاسخ را در آثار وزین و ارزنده شما نویسندگان عاشق و عارف پیامبر جست‌وجو باید کرد.

 
بخش بزرگسال چهارمین جشنواره خاتم

شایسته تقدیر
«بهای آدم ماندن» نوشته یوسف قوجق
«جلیقه نجات زیر صندلی شماست» نوشته حسین لعل بذری
«سند» نوشته سمیه لندی اصفهانی
 
این آثار به دلیل نگاه نو، ساختار داستانی مناسب، سوژه‌ای قابل توجه، زبان داستانی و نثری روان، از سوی هیأت داوران شایسته تقدیر شناخته شده‌اند.
 
برگزیده
رتبه سوم مشترکا به داستان «حکایت آن گردن آویز ظفار» نوشته مهدی کفاش و داستان «محمد تورات کارگردان» نوشته مهدی عزیزاللهی تعلق گرفت.
رتبه دوم به داستان «نامت را به من بده» نوشته مصطفی محمدی اهدا شد.
هیات داوران (محمدرضا سنگری، مجیدقیصری، حمیدرضا شاه آبادی، مجتبی رحماندوست، زهرا زواریان)، هیچ داستانی را در مرحله نهایی، شایسته رتبه اول ندانست.
 
جایزه ویژه
هیات داوران جایزه ویژه خود را به داستان «تحفه زغال فروش» نوشته عرفان پاپری دیانت تقدیم کرد.
 
بخش بین‌الملل
هیات داوران در بخش بین‌الملل از داستان «المووده» نوشته شیخ علی حسین حمادی از کشور لبنان  تقدیر به‌عمل آورد.

چند نکته:

برگزاری جشنواره‌ای درباره وجود مقدس پیامبر رحمت حضرت محمد (ص)، بسیار نکو و ارزشمند است و باید همت برگزارکنندگان آن و به‌ویژه مسئولان دفتر نشر فرهنگ اسلامی را ستود. اما صِرف برگزار کردن یک جشنواره، نباید مانع از خوب برگزار کردن آن شود. آئین اختتامیه چهارمین دوره این جشنواره چند نقص داشت. نخست، زمان برگزاری آن که با آخرین روز از سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران همزمان بود و لذا حداقل این امر موجب شد که استقبال رسانه‌ای خوبی از این برنامه صورت نگیرد. همچنین می‌توان گفت که جدا از نویسندگان و دست‌اندرکاران جشنواره و چند تن از برگزیدگان، سالن خالی از حضور افراد بود. به بیان محمدرضا سنگري، چقدر پیامبر (ص) مظلوم است که این مراسم اینچنین خلوت است.
 
نکته دیگر در این برنامه، بخش مربوط به تجلیل از حسین فتاحی؛‌ از نویسندگان پیشکسوتی است که سال‌های زیادی از عمر خود را به خلق آثار ارزشمندی درباره گذرانده است، اما در معرفي و تحليل و اهميت كارهاي او چندان كه بايد و شايد سخن گفته نشد.
 
اما نکته پایانی که به‌نظرم می‌تواند این جشنواره را که متبرک به نام مقدس نبی مکرم اسلام است، نظم بیشتری دهد، استفاده از یک مجری و گرداننده است تا ضمن برقرار کردن ارتباط منطقی بین بخش‌ها، نظم آن‌را سامان دهد و کمی هم آن‌را برای حاضران در سالن، جذاب‌تر کند.