شنبه، ۳ آذر ۱۴۰۳
مرسوم برخی محققان است که قریحه‌ی ادبی و شاعری را به گذشته‌ی ایران مربوط دانند. اشتباهی از این بزرگ‌تر نمی‌توان کرد.
ادوارد براون، یک سال در میان ایرانیان
حسن کامشاد پژوهشگر ادبی و مترجم، در سال ۱۳۰۴ در شهر اصفهان به دنیا آمد. تحصیلات اولیه را در دبیرستان ادب اصفهان گذراند و با ورود به دانشکده‌ی حقوق دانشگاه تهران کارشناسی حقوق گرفت. پس از فارغ‌التحصیلی به جنوب رفت و در شرکت نفت مشغول به کار شد. پس از آن، مدتی به دعوت دانشگاه کمبریج به تدریس زبان فارسی در این دانشگاه پرداخت و هم‌زمان با تدریس، تحصیلات خود را ادامه داد و موفق به اخذ مدرک دکتری ادبیات فارسی از دانشگاه کمبریج شد. پس از فارغ‌التحصیلی به‌عنوان استاد زبان فارسی در همان دانشگاه به تدریس پرداخت. او همچنین استاد مدعو دانشگاه کالیفرنیا بوده است. و پس از بازنشستگی به تألیف و ترجمه مشغول شد.
کتاب پایه‌گذاران نثر جدید فارسی در واقع رساله‌ی دکترای حسن کامشاد است که حدود ۶۰ سال پیش و به زبان انگلیسی، از طرف انتشارات دانشگاه کیمبریج منتشر شد. ترجمه‌ی فارسی آن نخستین‌بار در سال ۱۳۸۴ منتشر شد و نشر نی پس از ۱۰ سال مجدداً آن را تجدید چاپ کرده است.
«در آن زمان این نخستین بررسی جامعی بود که از ادبیات جدید ایران در خارج کشور به عمل می‌آمد و غرض آشنا ساختن علاقه‌مندان خارجی با داستان‌نویسی و نثر معاصر فارسی بود ـ و از قضا اصل انگلیسی از همان ابتدا کتابِ درسی بسیاری از دانشگاه‌های اروپا و امریکا شد.» (ص ۱۲)
کامشاد درسال ۱۳۲۲ در اثر آشنایی با شاهرخ مسکوب، مجذوب ادبیات کهن فارسی و آثاری چون تاریخ بیهقی شد. این دوستی ۶۳ ساله با درگذشت شاهرخ مسکوب به پایان رسید. کامشاد این کتاب را به شاهرخ مسکوب «و به پاس پایمردی‌اش در دوستی» تقدیم کرده است.
کامشاد انگیزه‌ی نگارش این کتاب را ادامه دادن کار ادوارد براون در زمینه‌ی تاریخ ادبیات ایران عنوان می‌کند. آخرین جلد تاریخ ادبیات ایران نوشته‌ی ادوارد براون در سال ۱۹۲۴ (۱۳۰۳) منتشر شد. این مجلد تحولات ادبی ایران را در قرن گذشته و تا ۱۹۲۱ بررسی می‌کند. براون هم به نثر و هم به شعر فارسی پرداخته است اما کامشاد تنها به ادبیات داستانی می‌پردازد. کامشاد معتقد است که «شعر و شاعری در ایران تا قرن نوزدهم، وسیله‌ی بسیار مهم بیان ادبی بود، اما در این هنگام تماس فزاینده با جهان نو، جهان عمدتاً فن‌سالار، رخ داد. شعر کلیشه‌ای و قواعد مرده‌ی آن فاقد بیان و شیوه‌ی سخنی بود که اندیشه‌های نوین می‌طلبید. بنابراین نثر ابزار چیره‌ی ادبی در ایران جدید شد.» (ص ۱۴) کامشاد نثرنویسی را به‌هیچ‌وجه شیوه‌ی ادبی نوظهوری در زبان فارسی نمی‌داند و به آثار نثری فراوان و قابل توجهی که از دیرباز وجود داشته‌اند اشاره می‌کند. «پس ضروری به‌نظر آمد که ابتدا خطوط اصلی شکل‌گیری تاریخی نثر فارسی به‌صورت فشرده بیان شود. دگرگونی چشمگیری که در شیوه‌ی نثرنویسی در دوره‌ی جدید روی داد یکی از ویژگی‌های آثار بررسی‌شده در این کتاب است. با وجود این درست نیست که نثر معاصر را از ادبیات منثور گذشته یکسره مجزا پنداریم. پس از نگاهی کلی به پیش‌زمینه‌ی نثر فارسی، دوران جدید را با بررسی سال‌های اولیه‌ی قاجار و دوره‌ی پیش از مشروطیت آغاز کرده‌ایم.» (ص ۱۵)
به روزنامه‌ها در حدی که به نشر ادبیات داستانی یاری رسانده و سبک نوین نثر فارسی را رونق بخشیده‌اند اشاره شده است. به نمایشنامه‌نویسی هم در حدی که بر سبک نگارش رمان و داستان کوتاه تأثیر نهاده توجه شده است. نوشته‌های صددرصد ادبی نیز به این دلیل که مقاله‌اند و داستان‌نویسی به‌شمار نمی‌آیند از قلم افتاده‌اند. از آنجا که «داستان‌نویسان معاصر ایران همه از تحولات و پیشامدهای کشورشان تأثیر پذیرفته‌اند، از این رو به شرایط اجتماعی و سیاسی که در آن به‌سر بردند، و به‌ویژه به افزایش تماس با غرب و فرایند انتقال و گذر پیامد، نیز توجه شده است.» (ص ۱۴)
کتاب از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول شامل ۱۳ فصل است که به ترتیب عبارتند از: پیش‌زمینه‌ی تاریخی (از دوره‌ی سامانیان تا صفویان)، قاجار و اصلاحات، تجدید حیات نثرنویسی (قائم مقام فراهانی، امیرکبیر، میرزا ملکم‌خان، عبدالرحیم طالبوف)، در آستانه‌ی انقلاب (سیاحت‌نامه‌ی ابراهیم‌بیگ، ترجمه‌ی حاجی‌بابابی اصفهانی، نخستین ترجمه‌ها، نخستین روزنامه‌ها)، انقلاب مشروطیت ( ادبیات انقلاب، مطبوعات و شاعران، علی‌اکبر دهخدا)، رمان تاریخی (محمدباقر خسروی، شیخ موسی نثری، حسن بدیع، صنعتی‌زاده کرمانی و دیگران)، پادشاهی رضاشاه، نخستین نویسندگان دوران رضاشاه (مشفق کاظمی، عباس خلیلی، ربیع انصاری)، نویسندگان بعدی دوران رضاشاه (جهانگیر جلیلی، محمد مسعود، علی دشتی، محمد حجازی)، پس از رضاشاه: دوره‌ی آزمایش سیاسی (۱۳۲۰ ـ ۱۳۴۴)، نویسندگان پس از جنگ (محمدعلی جمالزاده)، بزرگ علوی، نویسندگان جوان‌تر (جلال آل‌احمد، صادق چوبک، به‌آذین، تقی مدرسی، علی‌محمد افغانی)
بخش دوم کتاب به صادق هدایت اختصاص دارد. «پس از بررسی این دوره، به بحثی نسبتاً مشروح درباره‌ی نویسنده‌ای پرداخته‌ایم که به‌نظر ما سرآمد نویسندگان جدید ادبیات فارسی است. صادق هدایت بغرنج‌تر از آن است که با دیگر چهره‌های ادبی ایران ـ که بر بسیاری از آنان تأثیری ژرف نهاد ـ در یک گلیم بگنجد. تراژدی جامعه‌ی امروزی ما و بار مسئولیت تاریخ دیرپای ایران به‌طرزی فراموش نشدنی در کارهای او بازتاب یافته است.» (ص ۱۶)
این بخش نیز از ۹ فصل تشکیل شده که به‌ترتیب عبارتند از: صادق هدایت (سرشناس‌ترین نویسنده‌ی ایران جدید)، دوره‌ی اولیه، دوره‌ی آفرینندگی (فرهنگ عامه و باورهای سنتی، گشت‌وگذار در گذشته، عمر خیام و فلسفه‌اش)، زندگی هموطنان، نیشخندها، بوف کور (درون‌کاوی‌های جنون‌آسا، بوف کور از دید منتقدان غربی)، دوره‌ی بی‌حاصل، دوره‌ی امیدواری، فرجام.
از کتاب‌هایی که تاکنون با ترجمه و قلم حسن کامشاد منتشر شده است می‌توان به این موارد اشاره کرد:
در خدمت تخت طاووس (پرویز راجی)/ خاورمیانه (برنارد لوِئیس)/ استالین مخوف (مارتین ایمیس)/ عیسی (هامفری کارپنتر)/ قبله عالم (عباس امانت)/ سرگذشت فلسفه (براین مگی)/ دنیای سوفی (یوستین گردر)/ تاریخ چیست؟ (ای‌اچ کار)/ ویتگنشتاین - پوپر و ماجرای سیخ بخاری (دیوید ادموندز و جان آیدینو)/ دریای ایمان (دان کیوپیت)/ ایران برآمدن رضاخان، برافتادن قاجار و نقش انگلیسی‌ها (سیروس غنی)/ تاریخ بی‌خردی (باربارا تاکمن)/ امپراتور (ریشارد کاپوشینسکی)/ توكويل (لري سيدنتاپ)/ مترجمان، خائنان، مته به خشخاش چند کتاب/ حدیث نفس (زندگینامه).
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
