شنبه، ۳ آذر ۱۴۰۳
روزبه رحیمی: «شبه‌قارّه» ویژه‌نامه‌ی جدید «نامه‌ی فرهنگستان زبان» است که شماره‌ی اول آن، فروردین‌ماه امسال، به سردبیری محمدرضا نصیری و زیر نظر شورای مشاوران: چندر شیکهر (دانشگاه دهلی)، حسن رضایی‌باغ‌بیدی (دانشگاه تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی)، فتح‌الله مجتبایی (دانشگاه تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی) و محمدرضا نصیری (دانشگاه پیام نور، فرهنگستان زبان و ادب فارسی) منتشر شده است.
در سخن دبیر می‌خوانیم: «تأسیس گروه شبه‌قارّه در تاریخ ۱۳۷۲/۳/۱۷ با انگیزه‌ی نگاهی متفاوت به میراث به‌جا مانده از فرهنگ و زبان و ادب فارسی در شبه‌قارّه و بررسی اشتراکات و پیوندهای دیرین این دو سرزمین کهن در چهل و سومین جلسه‌ی شورای فرهنگستان زبان و ادب فارسی به تصویب رسید.
این گروه از بدو فعالیت خود در پی آن بود که در جهت ارتباط بین اهل قلم و شناسایی و شناساندن خادمان این میراث کهن، قدم‌های مؤثری بردارد تا نسل حاضر و آینده دریابند که چه گنجینه‌ی پربهایی دارند و چه تأثیری در فرهنگ دیگر سرزمین‌ها گذاشته‌اند. گروه شبه‌قارّه در این راستا تا کنون ۳ جلد از دانشنامه‌ی زبان و ادب فارسی در شبه‌قارّه را ارائه و و منتشر نموده است، اما برای گشودن بابی تازه و آگاهی از دستاوردهای نوین پژوهشی اندیشمندان و محققان زبان فارسی که در این سو و آن سوی مرز‌ها پدید آورده‌اند، طرح نشریه‌ی شبه‌قارّه از سوی گروه پیشنهاد شد.»
مطالب این شماره در ۴ بخش: مقاله، سخنرانی، نقد و بررسی و نشست‌های علمی تقسیم‌بندی شده است. در بخش مقالات، ۱۵ مقاله‌ی تألیفی از نویسندگان مختلف و با موضوعات مرتبط با ایران و هند آورده شده است. یکی از مقالاتی که در این بخش می‌خوانیم «گیلانیان مهاجر به دیار هند» نوشته‌ی احمد سمیعی (گیلانی) است. احمد سمیعی در این مقاله به آن دسته از عارفان، شاعران و دانشمندان گیلانی می‌پردازد که به هندوستان مهاجرت کرده‌اند و بخشی از آثار خود را به زبان فارسی نگاشته‌اند. در عصر صفوی بسیار از اهل علم و ادب گیلان راهی هند شدند و از حمایت و پشتیبانی دربار شاهان سلسله‌ی بهمنیّه و سلسله‌های پس از آن مانند: عادلشاهیّه، نظام‌شاهیّه و قطب‌شاهیّه برخوردار شدند. همچنین دربار گورکانیان هند که از ۹۳۲ق تا ۱۲۷۴ق، نزدیک سه قرن و نیم بر آن سرزمین حکومت کردند، جایگاه امنی برای این مهاجران گیلانی محسوب می‌شد. احمد سمیعی در این مقاله به معرفی پادشاهان فرهنگ‌دوست هندی می‌پردازد و ما را با نام و آثار شاعران، نویسندگان و دانشمندان گیلانی مهاجر آشنا می‌کند.
یکی از مقالات دیگری که در این بخش آورده شده، «کیکاوس و کَویَه اوشنس» نوشته‌ی ابوالقاسم اسماعیل‌پور، اسطوره‌پژوه سر‌شناس و استاد فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه شهید بهشتی، است. اسماعیل‌پور در این مقاله به بررسی شباهت‌های دو شخصیت اسطوره‌ای در متون مختلف ایرانی و هندی می‌پردازد. کیکاوس دومین شهریار کیانی است و در برخی متون کهن کَویَه اوشنَس نامیده شده است. در شخصیت‌های اساطیری هندوستان کَویَه اوشنَس گونه‌ای قدیس توانمند و خردمند است. نویسنده با بررسی متون کهن ایرانی و هندی و پژوهش‌های متعدد اسطوره‌شناسان بزرگ جهان به مقایسه‌ی این دو شخصیت و احتمال یکسانی آن‌ها می‌پردازد. مقالات دیگری که در این بخش می‌خوانیم به قرار زیر است:
دیوبندیان (اکبر ثبوت)، پدر هند نوین و زبان فارسی (ناصرالدین پروین)، نازک‌خیالی اصفهانی و دورخیالی هندی (محمود فتوحی رودمعجنی)، احوال و اشعار حافظ به روایت تقی کاشانی (محمدافشین وفایی)، انشاءنویسی فارسی در شبه‌قاره (ابوالقاسم رادفر)، کشف غرب بر اساس منابع فارسی هند (رسول جعفریان و علی دهگاهی)، اشعار باقی‌مانده از شهاب‌الدین مهمره‌ی بداؤنی (مهدی رحیم‌پور)، کاربردهای زبانیِ سبک‌ساز در غزل بیدل (وحید عیدگاه طرقبه‌ای)، موسیقی‌دانان دربار جلال‌الدین اکبرشاه (نسیم عظیمی‌پور)، نقش و جایگاه می‌رشمس‌الدین عراقی در گسترش تشیع در کشمیر (عبدالله عطایی)، ابیات ویس و رامین در تاج‌المآثر (علیرضا امامی)، تصحیح بیت‌هایی از امیرخسرو دهلوی (راضیه آبادیان)، ملک قمی و واقعه‌ی غریب‌کشی در دکن (ابولقاسم سری و نیلوفر محمدی).
بخش سخنرانی این ویژه‌نامه شامل ۳ سخنرانی است. فتح‌الله مجتبائی در سخنرانی خود که در اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۱ در فرهنگستان زبان وادب فارسی ایراد شده است به موضوع «تاگور و عرفان بهکتی نو» می‌پردازد. مجتبائی از نحوه‌ی آشنایی خود با تاگور و زندگی‌نامه‌ی این شاعر هندی سخن می‌گوید. در ادامه به ریشه‌های اندیشه‌های تاگور می‌پردازد و به یک میراث فلسفی و عرفانی قدیمی در خانواده‌ی او اشاره می‌کند. این میراث غنی که بهکتی نام دارد به معنای عبادت عاشقانه است.
«سیاست‌نامه و فتاوای جهانداری» موضوع سخنرانی دیگری است که محمدعلی موحد در تیرماه ۱۳۹۱ در فرهنگستان زبان وادب فارسی ایراد کرده است. موحد در این سخنرانی از جنبه‌های کمتر شناخته شده‌ی کتاب سیرالملوک معروف به سیاست‌نامه سخن می‌گوید. این کتاب نوشته‌ی خواجه نظام‌الملک طوسی وزیر نامدار آلب ارسلان و ملکشاه سلجوقی در قرن پنجم است. کتاب دیگری که موحد در این سخنرانی به آن می‌پردازد «فتاوای جهانداری» از ضیاءالدین بَرَنی مورخ قرن هشتم در دهلی است که برای خواننده ایرانی ناشناخته است. این بخش از ویژه‌نامه با سخنرانی محسن جعفری‌مذهب در مورد «نقش سکه در گسترش زبان فارسی در شبه‌قارّه» به پایان می‌رسد.
در بخش سوم، نقد و بررسی، نقدی می‌خوانیم از مسعود فریامنش بر کتاب «فرهنگنامه‌ی زبان و ادبیات فارسی در شبه‌قارّه‌ی هند» اثر پروفسور نبی‌هادی و کمال حاج سیدجوادی که به خطاهای مربوط به ضبط اعلام، خطاهای ناشی از بدخوانی آوانوشت انگلیسی و عدم توجه به حروف مرکب اردو و ترجمه‌ی فارسی آن می‌پردازد. در ادامه نقد و بررسی امیر ضیغمی بر «تصحیح تذکره‌ی صبح گلشن» تألیف سیدعلی حسن خان بهوپالی که با مقدمه، تصحیح، تکمیل و تحشیه‌ی مجتبی برزآبادی فراهانی منتشر شده است را می‌خوانیم.
بخش پایانی ویژه‌نامه اختصاص دارد به گزارش هشت نشست علمی گروه دانشنامه‌ی زبان و ادب فارسی در شبه‌قاره. موضوعات این نشست‌ها به ترتیب عبارتند از: یادبود سالروز تولد رابیندرانات، تاگور شاعر ملی هند، هند آغازگر روزنامه‌نگاری فارسی، استاد نذیر احمد و ادب فارسی، نقش سکه در گسترش زبان فارسی در شبه‌قاره، زبان و ادب فارسی در پاکستان، زبان و ادب فارسی در ژاپن، جغرافیای گسترش زبان فارسی از خلیج فارس تا دریای شرق چین، حافظ در شبه‌قاره.
* شبه قارّه (ویژه‌نامه‌ی نامه‌ی فرهنگستان زبان)، شماره‌ی ۱، فروردین ۱۳۹۲، ۵۰۰۰ تومان
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
