جمعه، ۲ آذر ۱۴۰۳
روز یکشنبه، ۱۹ خردادماه ۱۳۹۲، خبری منتشر شد: استاد صادق همایونی، نویسنده و پژوهشگر برجسته‌ی فرهنگ عامه، در سن ۷۹ سالگی به دلیل ایست قلبی درگذشت. صادق همایونی در تیر ماه ۱۳۱۳ در خانواده‌ای اهل علم در سروستان فارس دیده به جهان گشود. تحصیلات دوره‌ی ابتدایی را در همین شهر گذراند و تحصیلات دوره‌ی دبیرستان را، در رشته‌ی ادبی، در شیراز به پایان رساند. پس از آن در رشته‌ی حقوق دانشگاه تهران به ادامه‌ی تحصیل پرداخت و در سال ۱۳۳۷ از این دانشگاه لیسانس حقوق و علوم قضایی را اخذ کرد. نخستین نوشته‌اش در سال ۱۳۳۰ با عنوان «اراده» در سالنامه‌ی گلستان، نخستین شعرش در سال ۱۳۳۴ در صفحه‌ی ادبی مجله روشنفکر با عنوان «ترانه» و نخستین داستانش نیز در همان سال در مجله سپید و سیاه به چاپ رسید. صادق همایونی از دوره‌ی جوانی به گردآوری و ثبت اجزای فرهنگ مردم مشغول شد و نخستین کتاب خود را در این زمینه را با عنوان «ترانه‌هایی از جنوب» در سال ۱۳۴۵ منتشر کرد. این کتاب مورد استقبال و تقدیر بسیاری از پژوهشگران داخلی و ایران‌شناسان خارجی قرار گرفت. در فاصله سال‌های ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۴ به طور مستمر در زمینه‌ی فرهنگ عامه با مجله‌ی «کاوه»، که در آلمان به دو زبان فارسی و آلمانی منتشر می‌شد، همکاری کرد. او درباره فرهنگ‌های مختلف ایرانی از جمله فرهنگ‌های قشقایی، لری، مازندرانی، عرب‌های اهواز و... تحقیقاتی انجام داده است. اما پژوهش‌های اصلی صادق همایونی در زمینه‌ی تعزیه و تعزیه‌خوانی است. کتاب «تعزیه و تعزیه‌خوانی» (۱۳۵۳)، نخستین پژوهش جامعی است که در این زمینه به فارسی تألیف شده است. این کتاب به‌عنوان اثر برگزیده‌ی سال کشور و برگزیده‌ی جشن کتاب فارس انتخاب شد. همایونی در بسیاری از همایش‌های داخلی و خارجی ایران‌شناسی شرکت کرد و به سخنرانی پرداخت. وی عضو شورای علمی «دانشنامه‌ی فرهنگ مردم ایران» بود. وی در سال ۱۳۵۳، کتاب «مردی که با سایه‌اش حرف می‌زد» را درباره‌ی زندگی و آثار صادق هدایت منتشر کرد و به تحقیقات هدایت در زمینه‌ی فرهنگ عامه پرداخته است. رمان «پرونده» آخرین کتابی است که از صادق همایونی، چند ماه پیش از مرگش، منتشر شد.
کوروش کمالی‌سروستانی در مقدمه‌ی خود بر این کتاب آورده‌اند: «آنچه در مدت کوتاه چهل روز در این مجموعه گرد آمده است، روایتی است کوتاه از زندگی و آثار استاد صادق همایونی که در مصاحبه‌ای طولانی، اما بی‌پایان، توسط دوست عزیز جناب عبدالرحمن مجاهد نقی صورت گرفته است. کارنامه‌ی عمر استاد و عکس‌ها از برنایی تا عروج بر این مصاحبه افزوده شد تا در چهلمین روز درگذشتش، یادی باشد از همه خوبی‌ها و زیبایی‌های مردی که صادق بود و همایون.» (ص ۸)
این مصاحبه در سه بخش: از «آغاز تا برنایی»، «قضاوت و وکالت» و «آثار و نگاشته‌ها»، تنظیم شده است. در بخشی از این مصاحبه، صادق همایونی درباره‌ی ماجرای انتشار کتاب «فرهنگ مردم سروستان» چنین می‌گوید:
من «فرهنگ مردم سروستان» را قبلاً نوشته بودم و مترصد چاپ آن بودم، اما بخاطر مفصل بودن کتاب هنوز راهی پیدا نکرده بودم. تا آنکه جلال‌آل‌احمد به شیراز آمد. در خلال صحبت با او دانستم که توجهش به فرهنگ سروستان معطوف شده است. در حضور خانم دانشور بود که جلال ابراز تمایل کرد نسبت به انجام این کار. من گفتم که در این باره مطالب زیادی نوشته‌ام که آماده‌ی چاپ هستند. خانم دانشور گفتند که بهتر است بگوییم همایونی کار را تمام کرده است. شرح کامل ماجرا را در کتاب اخیرم «برقی از آتش لیلی» به تفصیل نوشته‌ام. در دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه تهران مؤسسه‌ای بود به نام مؤسسه‌ی تحقیقات اجتماعی که آثار مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی را به چاپ می‌رساند. این مکالمه ما در زمانی بود که جلال خودش مسئول آن مؤسسه و چاپ کتب بود، از کار برکنار و احسان نراقی به جای او تعیین شده بود. جلال گفت: «کتاب را به من بده تا نگاهی بیندازم و به احسان نراقی بدهم تا به چاپ برساند». جلال این تحقیق را دید و پسندید و مرا به نراقی معرفی کرد. قرار شد کتاب را برداشته و به مؤسسه که در محوطه‌ی دانشکده‌ی ادبیات نزدیک میدان بهارستان بود، ببرم. آقای نراقی کتاب را از من گرفت و من به شیراز آمدم. بعد از مدتی به ایشان تلفن کردم تا از روند کار مطلع شوم. ایشان ضمن تعریف و تمجید از این کار گفتند تغییراتی در این کتاب باید انجام دهید و آن را بر اساس فرمول خاصی که به شما ارائه می‌دهیم، بازنویسی کنید تا قابل چاپ در این مؤسسه باشد. گفتم شما کتاب را با فرمول‌های مورد نظرتان به من تحویل بدهید، فکر می‌کنم و بعد نتیجه را به شما خوام گفت. (ص ۱۵۳)
بیش از ۴۰ کتاب و ۲۰۰ مقاله از این نویسنده به جای مانده است که برخی از آن‌ها عبارتند از: تعزیه در ایران، دوبیتی‌های باقر لارستانی، حسینیه مشیر، افسانه‌های ایرانی، قصه‌های محلی فارس، جای تو سبز است: مجموعه‌ی گزینه‌ی اشعار، یاران یکشنبه، سیر و سیاحتی در حواشی غرب، تشی که نمی‌رد، مشکین مهر، سایه عقاید و سنت‌های مردم شیراز در زمان حافظ بر شعر او، زنان و سروده‌هایشان در گستره‌ی فرهنگ مردم ایران زمین، برقی از آتش لیلی، خارکن و درویش، ترانه‌های محلی ایران، یکهزار و چهارصد ترانه محلی، یازده مقاله در زمینه‌ی فرهنگ عامه، گوشه‌هایی از آداب و رسوم مردم شیراز، شیراز خاستگاه تعزیه و....
* صادق همایونی (زندگی و آثار)، گفتگو: عبدالرحمن مجاهد نقی، دانشنامه‌ی فارس، ۱۳۹۲
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
