شنبه، ۳ آذر ۱۴۰۳
روزبه رحیمی:
به عیاری توان رفتن ره عشق
که این ره دامن تر برنتابد (خاقانی)
کتاب‌های تاریخ از عیاران بیشتر به صورت دزدان و راهزنان یاد می‌کنند، اما مسیر تاریخ این را تأیید نمی‌کند. کتابِ در دست می‌کوشد به پاره‌ای از اختلافات مذکور بپردازد تا مگر به حقیقت امر دست یابد. (ص ۱۲)
کتاب حاضر دارای مطالبی در باب تاریخ مختصر ورزش‌های باستانی و آیین جوانمردی و شعرهایی است که مرشدان زورخانه‌ها در ایران می‌خوانند. این شعرها بیشتر در حوزه‌ی اخلاقیات، معرفت، جوانمردی و توصیف‌های مذهبی و از جمله مدایحی درباره‌ی سلطان عاشقان حضرت امام علی (ع) است؛ نیز شعرهایی که جنبه‌ی حماسی و اخلاقی دارند و ویژه‌ی مرشدانی است که خارج از ایران می‌زیند و کار می‌کنند (ص ۱۴)
این کتاب به همت پهلوان مهدی هدایت که زورخانه‌ای در اصفهان تأسیس و وقف کرده تألیف شده است. ایشان در مقدمه‌ی خود بر این کتاب چنین آورده است: روزی با آقای دکتر آذر در کشور ترکیه و در محل مسابقات بین‌المللی ورزش‌های باستانی آشنا شدم. همین آشنایی بود که به تحقیق این کتاب ارزشمند انجامید. (ص ۱۶)
این کتاب از پنج فصل تشکیل شده که به ترتیب در آن‌ها به این موضوعات پرداخته شده است: اهل فتوت و اخوان (اخیان)، عیاری و عیاران، جوانمردی، ورزش‌های باستانی در ایران، پهلوانی، ترجمه‌ی انگلیسی اشعار پهلوانی و آوانویسی آن‌ها به خط سیریلیک (خط روسی).
فتوت، در اصل، مفهومی اخلاقی است که جمیع خصالی را در بر دارد که از یک مردِ «تمام‌مرد» انتظار می‌رود. (ص ۱۷) در فصل اول با تعاریف و دیدگاه‌های گوناگونی که درباره‌ی فتوت و اهل فتوت (فتیان) وجود دارد آشنا می‌شویم. اینکه ریشه فتیان از کجاست و به چه دوره‌ی تاریخی برمی‌گردند، در کاوش‌های پژوهندگان مختلف، متفاوت ذکر شده است. آیین فتیان به‌تدریج در ایران با نام جوانمرد و جوانمردان و در پاره‌ای موارد عیاران هم نامیده شده است و به تدریج آثار فراوانی در این زمینه به‌وجود آمد که فتوت‌نامه‌ها از آن جمله هستند. در گذر زمان اصناف گوناگون که تعداد آن‌ها به هفده صنف رسیده است به این فرقه پیوستند و هرکدام برای خود فتوت‌نامه داشتند. اعضای هر فرقه یاران خود را «اخی» می‌نامیدند. در ادامه‌ی این فصل چند نمونه از فتوت‌نامه‌ها آورده شده است که عبارتند از: فتوت‌نامه‌ی آهنگران، فتوت‌نامه‌ی کفش‌دوزان، فتوت‌نامه‌ی طباخان، فتوت‌نامه‌ی حجامان، فتوت‌نامه‌ی امیرالمؤمنین، فتوت‌نامه‌ی عبدالرزاق کاشانی، فتوت‌نامه‌ی شمس آملی، فتوت‌نامه‌ی شهاب‌الدین عمر سهروردی، فتوت‌نامه‌ی نجم‌الدین زرکوب تبریزی.
فصل دوم به عیاری و عیاران اختصاص دارد. عیاری نخست پیشه‌ی خاصی بود که پس از چند قرن به یک سازمان اجتماعی مبدل گردید. سازمان عیاران سازمانی از همبستگان و یاران بوده است که به آیین خاصی در رفتار و کردار پایبند بودند و آن آیین را «جوانمردی» می‌خوانده‌اند. در این فصل مطالبی می‌خوانیم در ارتباط با زمینه‌های حضور عیاران، اصول اخلاقی آن‌ها و صفات، شرایط و مقام اجتماعی‌شان.
در مسیر تحقیق دریافتیم که به ترتیب فتیان، عیاران و جوانمردان در عمل در یک حوزه‌ی مفهومی قرار دارند، ولی به تدریج تغییر نام‌ها را در می‌یابیم. اما هیچ‌کجا در تاریخ نشان داده نمی‌شود در چه زمانی به فتیان عیار یا جوانمرد می‌گفتند. (ص ۶۰) تعاریف مختلف جوانمرد و جوانمردی در منابع مختلف و مرام و اخلاق آن‌ها موضوعاتی هستند که در فصل سوم به آن‌ها پرداخته شده است. صفت جوانمرد در شعر اکثر شاعران، به‌خصوص تا آخر قرن هشتم، یافت می‌شود. جوانمردی در ادبیات فارسی موضوع دیگری است که در این فصل به همراه نمونه‌های مختلفی از شعر شاعران آورده شده است.
فصل چهارم به ورزش‌های باستانی ایران اختصاص دارد. در این فصل ابتدا با ورزش‌های باستانی پیش و پس از اسلام آشنا می‌شویم سپس به‌صورت مفصل به زورخانه، ورزش باستانی و فنونی که در این ورزش استفاده می‌شود پرداخته شده است. در انتهای این فصل فهرستی از نام‌های فنون کشتی پهلوانی گنجانده شده است.
فصل پنجم از سه بخش تشکیل شده است. بخش اول مربوط به شعرهای پهلوانی در تاریخ ادبیات ایران است. در بخش دوم نویسنده سه پهلوان نامدار ایران، کاوه آهنگر، پوریای ولی و غلامرضا تختی را معرفی می‌کند. بخش سوم نیز شامل اصطلاحات متداول در آیین پهلوانی است. ترجمه‌ی انگلیسی شعرهای پهلوانی را هم در فصل ششم این کتاب می‌توانیم بخوانیم.
غرض از تحقیق و تدوین کتابِ حاضر این بود که حالا که ورزش‌های باستانی جهانی شده مرشدان ایران و کشورهای دیگر در زورخانه‌ها بتوانند اثری مکتوب در دست داشته باشند تا برای اجرای برنامه‌های زورخانه‌ای از آن استفاده کنند. این مرشدان از نظر فرهنگی برای ما قابل اعتنا و اعتبارند. چرا؟ زیرا تبلیغ و تشویق همگان را به آرا و افکار جوانمردی و پهلوانی بر عهده دارند. اکنون که بیش از شصت کشور جهان به تقلید از ورزش‌های زورخانه‌ایِ ایران برای نشر این فرهنگ تلاش می‌کنند به جا بود که کتابی در این زمینه تألیف شود. (ص ۱۳)
* آوای پهلوانی (مروری بر تاریخ عیاری و جوانمردی در ایران)، اسماعیل آذر، سخن، ۱۳۹۲، ۳۰۰۰۰ تومان
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
