شنبه، ۳ آذر ۱۴۰۳
روزبه رحیمی: تاکنون گزیده‌های بسیاری از مخزن‌الاسرار انتخاب و منتشر شده است اما این گزیده ویژگی‌هایی دارد که از سایر نمونه‌ها متمایزش می‌کند. مخزن‌الاسرار نظامی یکی از مشهورترین آثار تعلیمی زبان فارسی است که در قرن ششم سروده شده است. این اثر از آن زمان تاکنون همواره مورد توجه و مراجعه خوانندگان مختلف بوده است. ایجاز و پیچیدگی این اثر سبب شده است که علی‌رغم شر‌ح‌های مختلفی که از گذشته تا کنون درباره‌ی آن نوشته‌اند، معانی بسیاری از ابیات آن همچنان مبهم و لاینحل باقی بماند.
انتشارات علمی و فرهنگی چاپ اول این کتاب را منتشر کرده است و این چاپ ویراسته‌ی دومی است که از اغلاط چاپی چاپ اول پیراسته و مبهمات آن روشن شده و حذف و اضافات و تجدیدنظرهایی در آن صورت گرفته است. تقی پورنامداریان در نوشته‌ای که تحت عنوان «درباره‌ی این گزیده» آمده نوشته است: «متن شعرهای این گزیده برگرفته از مخزن‌الاسراری است که بنده با همکارم آقای دکتر موسوی بر اساس نسخه‌های معتبر تصحیح کرده‌ایم و اکنون در کار شرح و توضیح دشواری‌های آنیم. بنابراین ابیاتی که در این گزیده آمده است با متن نسخه‌های چاپی موجود اختلاف‌های قابل ملاحظه‌ای دارد.» (ص ۷)
این کتاب شامل سه بخش است: «نظامی و شعر او»، «متن و شرح تفصیلی ابیات» (بیت‌های ۱ تا ۴۵۳) و «متن‌های گزیده با شرح اجمالی» (بیت‌های ۴۵۴ تا ۸۷۶) که در آن فقط به شرح پاره‌ای از ابیات اشاره‌ی مختصر شده است. «شرح چنان‌که خوانندگان ملاحظه می‌کنند با توضیح مفردات آغاز می‌شود و به معنی ابیات – اگر لازم باشد – ختم می‌شود. در معنی ابیات نقش دستوری مفردات در بیت حفظ شده است، چون هر معنایی که چنین تعهدی را نپذیرد، معنایی فارغ از متن خواهد بود. ترجمه‌ی آیات قرآن از کتاب کشف‌الاسرار میبدی است که گاهی برای تسهیل در خواندن و فهمیدن اندکی تغییر در آن صورت گرفته است.» (ص ۷)
«کسی که شعر نظامی را مطالعه می‌کند اولین ویژگی زبانی که بیش از همه توجه او را جلب می‌کند، انبوه ترکیبات زبانی متنوع و ناآشنا و غالباً زیبایی است که او خود ساخته و پرداخته است. بی‌گمان قدرت ترکیب‌پذیری زبان فارسی در شعر هیچ شاعر فارسی‌زبانی آنچنان متجلی نشده که در شعر نظامی متجلی شده است.» (ص ۲۶) تصویرهای شعر نظامی هم در حوزه‌ی انواع تشبیه، شخصیت‌بخشی، استعاره و کنایه بسیار متنوع و اغلب تازه و بدیع است. شخصیت‌پردازی یکی دیگر از وجوه غالب تصویرپردازی در آثار نظامی است که با این تنوع و گستردگی در آثار دیگر شاعران مشاهده نمی‌شود.
نمونه‌ای از شرح ابیات:
ای همه هستی ز تو پیدا شده خاک ضعیف از تو توانا شده
همه هستی ز تو پیدا شده: همه‌ی این عبارات و مصراع بعد صفتی است که جانشین موصوف (خدا) شده است و به همین سبب همه‌ی این عبارت مناداست برای حرف ندای «ای». □ خاک ضعیف: کنایه از انسان است که خداوند او را از خاک می‌آفریند اما همین خاک ضعیف و بی‌اراده، به سبب قدرت‌ها و استعدادهایی که خدا به او عطا کرده است توانا می‌شود. به ضعیف بودن انسان در قرآن اشاره شده است: «یُریدُ اللهُ اَن یُخَفِّفَ عَنکُم وَ خُلِقَ الانسانُ ضَعیفاً» (نساء: ۲۸). مصراع اول نیز یادآور آیات متعدد است از جمله: «لا اِلهَ اِلّا هو خالِقُ کلّ شیء» (انعام: ۱۰۲). (ص ۱۰۳)
در انتهای کتاب، فهرست احادیث و اقوال بزرگان، فهرست عبارات عربی، فهرست آیات قرآن و کلمات و اصطلاحات شرح شده گنجانده شده است. انتشارات نامک، ناشر این کتاب، بیشتر در زمینه‌ی تاریخ معاصر فعالیت می‌کند. کتاب‌های «بریتانیا و انقلاب مشروطه»، «خاطرات ملک‌مسعودخان قشقایی»، «جنبش دانشجویی»، «نقش آزادی‌خواهان مازندران در جنبش مشروطه و فتح تهران» و «تصرف تنکابن به‌دست مجاهدان مازندران» کتاب‌هایی هستند که اوایل امسال از سوی این انتشارات به بازار نشر روانه شدند.
تقی پورنامداریان شاعر و استاد ادبیات فارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در سال ۱۳۲۰ در همدان متولد شد. پژوهش‌های او عمدتاً در حوزه‌ی نقد شعر هستند. پورنامداریان در سال ۱۳۵۸ با دفاع از پایان‌نامه‌ی دکترای خود تحت عنوان «رمز و داستان‌های رمزی» به راهنمایی محمدرضا شفیعی کدکنی از دانشگاه تهران در رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی فارغ‌التحصیل شد. تاکنون کتاب‌های زیادی از ایشان منتشر شده است که برخی از آن‌ها عبارتند از:
«سفر در مه: تأملی در شعر احمد شاملو»، «خانه‌ام ابری است: شعر نیما از سنت تا تجدد»، «رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی» (کتاب سال جمهوری اسلامی ایران)، «دیدار با سیمرغ» (تحلیل اندیشه و هنر عطار)، «درس فارسی برای دانشجویان خارجی»، «داستان پیامبران در کلیات شمس»، «در سایه‌ی آفتاب» (ساختارشکنی در شعر مولوی)، «گمشده لب دریا» (صورت و معنی در شعر حافظ)، «رهروان بی‌برگ» (مجموعه شعر)، «فرهنگ تاریخی زبان فارسی» (تألیف گروهی)، «عقل سرخ» (درباره‌ی سهروردی)، «تصحیح منطق‌الطیر» (با همکاری محمود عابدی).
* گزیده‌ی مخزن الاسرار؛ نظامی گنجوی؛ مقدمه تصحیح و تعلیقات: تقی پورنامداریان، مصطفی موسوی؛ نامک؛ ۱۳۹۲؛ ۱۱۵۰۰ تومان
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
