شنبه، ۳ آذر ۱۴۰۳
ایرناپلاس: در سال‌های اخیر، مباحث بر سر داوری در جشنواره‌ها و جوایز
شعر شدت یافته است. به‌عنوان کسی که از نظر تئوری در این خصوص دقت نظر داشته‌اید،
سطح داوری را در جشنواره‌ها و جوایز شعر و ادبی چطور ارزیابی می‌کنید؟
کامیار عابدی: اظهارنظر درباره سطح کیفی همه داوری‌ها قدری مشکل است.
در ایران همه چیز در حد مقدورات است. گاهی دفتر شعری که جایزه گرفته از آثار هم‌سنخ
خودش بالاتر بوده و گاهی هم برابر با آن‌ها؛ یعنی گاهی داوران با دقت و تیزبینی عمل
کرده‌اند و گاهی نسبت به دفترهایی لطف خاص داشته‌اند.
ایرناپلاس: به نظر می‌رسد جوایز شعر در ایران در حال حاضر به دو بخش
جوایز دولتی و جوایز مستقل تقسیم شده‌اند. آیا به‌طورکلی تفاوتی در سطح و نحوه
داوری در این جشنواره‌ها می‌بینید؟
کامیار عابدی: جوایز دولتی طبعاً نگاهشان به مقوله شعر و مخصوصاً
محتوای آن سنتی‌تر به نظر می‌رسد و جوایز خصوصی نگاهشان آوانگاردتر و غیرسنتی‌تر . البته
استثناهایی هم وجود دارد، اما تصور می‌کنم رویه غالب این‌طور باشد.
ایرناپلاس: جز در موارد محدود و خاص، نقش دانشگاهیان به‌عنوان داور در جشنواره‌ها
و جوایز شعر اندک بوده است و بیشتر، فعالان حوزه شعر اعم از شاعران و یا روزنامه‌نگاران
در جوایز به‌عنوان داور انتخاب شده‌اند. به نظر شما علت این امر عدم تمایل
دانشگاهیان است یا عدم تمایل جامعه حرفه‌ای ادبیات؟ ریشه‌های این افتراق کجاست؟
کامیار عابدی: البته من اطلاع دقیقی ندارم، چون دانشگاهی نیستم و در
دانشگاه‌های ایران هیچ‌وقت درس نداده‌ام. اما چون از نظر روش نقد و تحقیق به مستندنویسی و عینیت‌گرایی در تحلیل‌های
شعری‌ام تمایل دارم، اغلب این سؤال از من می‌شود. به نظرم می‌آید اگر از سه چهار
ادیب دانشگاهی صرف‌نظر کنیم، بیشتر استادان دانشگاه عملاً موقعیت ادبی و مطالعاتی‌شان
اجازه چندانی به آنان نمی‌دهد که بتوانند در حوزه ادبیات معاصر -به معنای زنده آن-
چندان مشارکت داشته و ذی‌سهم باشند.
قوانین علمی- پژوهشی که از دهه ۱۳۸۰ در دانشگاه‌ها لازم‌الاجرا شمرده شده به
این شکاف بیشتر دامن زده است. البته بخشی از دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری که
به این حوزه علاقه دارند، در بعضی از دانشگاه‌ها اجازه پیدا می‌کنند پایان‌نامه‌هایی
بنویسند، اما تا وقتی این پایان‌نامه‌ها به‌صورت کتاب منتشر نشود، ما از آن‌ها بی‌خبر
می‌مانیم.
ایرناپلاس: در بعضی اظهارنظرهای بعدی داوران در جشنواره‌ها، اظهار شده
است که یک داور، نقش بیشتری در رأی نهایی داشته است یا داوران مرحله نخستین، نقش و
تأثیر بیشتری از داوران نهایی داشته‌اند یا داوران نمی‌توانند یکدیگر را برای انتخاب
یک یا چند اثر قانع کنند. به نظر شما بهترین سازوکار برای بررسی اثر ادبی و بالاخص
شعر به‌طوری که به‌صورت علمی قابل اتکا و اقناع‌کننده باشد چیست؟
کامیار عابدی: یک طرف قضیه راهی است که یک جایزه روی کاغذ قرار است
بپیماید و یک طرف دیگر آنچه اتفاق می‌افتد. طبعاً این دو با توجه به روحیه مسئولان
جوایز ممکن است با هم منطبق باشد یا نباشد. روحیه دموکراتیک و تعلق‌خاطر به حقیقت
در این میان خیلی اهمیت دارد.گذشته از این، هر جایزه باید هم مبانی وهم معیارهای
خود را در داوری اعلام کند و البته این مبانی و معیارها باید تا حد امکان منطقی،
علمی و زیبایی‌شناختی و بر اساس ذوق سلیم باشد و از گرایش‌های عاطفی به‌کلی فاصله
داشته باشد. موضوع شفافیت در روند و حاصل داوری هم اهمیت دارد تا هیچ نوع ظن و
گمان دایی جان ناپلئونیِ واقعی یا خیالی هم اجازه رشد نیابد!
ایرناپلاس: بسیاری از افراد معتقدند در اکثر جوایز، انتخاب داوران تحت‌الشعاع
علاقه به فرد یا جریان ادبی خاص و یا مناسبات و یا منافع قرار گرفته است. تا چه حد
به این امر باور دارید و اصولاً چطور می‌توان مطمئن بود که داوری صرفاً بر پایه اصول
نقد و مبانی زیبایی‌شناختی صورت می‌گیرد؟
کامیار عابدی: در این زمینه گاهی به گوش می‌رسد در جایزه‌ای شاعری
برگزیده شده که در کارگاه یکی از داوران شرکت کرده یا به‌نوعی در فضای روزنامه‌ها،
نشریه‌ها و رسانه‌های الکترونیکی با آن داور دوستی و همکاری داشته است. البته
اثبات این موضوع آسان نیست. تنها راهکاری که به نظر می‌رسد و می‌تواند خطاهای این
شیوه داوری را تقلیل دهد این است که تعداد داوران دست‌کم پنج نفر باشد. همچنین بهتر
است داوران از نظر انجام کار علمی در نقد و تحلیل شعر در سطح بالایی باشند. اما
واقعیت این است که در حال حاضر تعداد شاعران و صاحب‌نظرانی که بتوانند در موقعیت
داوری قرار بگیرند اندک است و به همین دلیل دست برگزارکنندگان جوایز شعر نیز تا
حدودی بسته است. موضوع دیگر این است که باید در ابتدای هر داوری به داوران پیشنهاد
شود بکوشند هرگونه دوستی با افراد ذی‌نفع مانند ناشران و شاعران را پشت در بگذارند
و مبنای کارشان ادبیت اثر باشد. مثلاً اگر پزشکان مراسم سوگند بقراطی (نخستین پزشک
مهم جهان باستان) را باید به‌جا بیاورند، داوران ادبی هم مراسم سوگند ارسطویی (نخستین منتقد و نظریه‌پرداز ادبی جهان کهن)
به‌جا بیاورند! البته رسیدن به چنین موقعیتی بسیار دشوار است.
ایرناپلاس: اصولاً شاعران به‌عنوان کسانی که خود دارای سبک و نگاه
ویژه به شعر هستند و بالطبع به جریان یا نحله خاصی تعلق خاطر دارند تا چه اندازه
می‌توانند بی‌طرف باشند و آیا معتقدید می‌شود هم‌زمان شاعر و منتقد تراز اولی بود؟
کامیار عابدی: این خودش یکی از مشکلات است. بی‌شک داور باید منتقد، ادیب، پژوهشگر، شعرشناس
و شعرپژوه باشد تا بتواند به داوری معقول و مطمئنی در حوزه شعر برسد. بیشتر این
افراد در کشور ما خودشان شاعر هستند که البته ظرایف شعری را بیشتر از دیگران
متوجه می‌شوند. اما مشکل اینجاست که شاعران در هریک از شاخه‌های سنتی یا مدرن به‌طور
طبیعی تمایل دارند تا از شیوه و سبک شعری موردنظر خود در داوری حمایت کنند و این
مشکل‌آفرین است. پیشنهاد من این است که داوران از چند گرایش انتخاب شوند تا
بتوانند از یک‌سونگری و یکسواندیشی تا حد امکان دور بمانند. در چنین چارچوبی همان‌طور
که گفته شد، احتمالاً باید تعداد داوران نهایی دست‌کم پنج نفر باشد نه کمتر.
ایرناپلاس: در بیشتر کشورها سالانه نظرسنجی‌های حرفه‌ای برای انتخاب بهترین کتاب‌های
سال انجام می‌شود و برای خواننده‌های حرفه‌ای این کتاب‌ها دارای اهمیت بیشتری خواهند
بود. این کار مدتی است در ایران هم توسط بعضی سایت‌ها یا مجله‌های پرمخاطب انجام
می‌شود، اما آن اهمیت لازم را پیدا نمی‌کند. علت را در چه می‌بینید؟
کامیار عابدی: بله نظرسنجی کار مفیدی است، اما با توجه به این‌که
شمارگان دفترهای شعر در کشورمان بسیار اندک و تعداد عنوان دفترها بسیار زیاد است،
تصور نمی‌کنم این روش کارایی زیادی داشته باشد. با این همه، اگر پژوهشگران علوم
اجتماعی بتوانند سازوکار مناسبی به اهل شعر در این زمینه پیشنهاد کنند، باید
درباره آن فکر کرد.
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
