شنبه، ۳ آذر ۱۴۰۳
روزبه رحیمی: «آشنایی با فلسفه‌ی تحلیلی» یک مجموعه مقاله‌ی دوجلدی با ویراستاری ای. سی. گریلینگ است. گریلینگ فیلسوف نامدار انگلیسی و استاد فلسفه‌ی دانشگاه بیرکبک لندن و بنیانگذار و نخستین رئیس نیوکالج علوم انسانی لندن و همچنین از اعضای وابسته‌ی سنت انز کالج آکسفورد است. مقاله‌های این کتاب نوشته‌ی فیلسوفان سرشناس در حوزه‌ی فلسفه‌ی تحلیلی است. انتشارات حکمت قصد دارد هرکدام از این مقالات را به‌صورت کتابی مجزا ترجمه و منتشر کند و تا کنون چند جلد از آن منتشر شده است. فلسفه‌ی زبان عنوان جدیدترین جلد از این مجموعه است که با ترجمه‌ی یاسر خوشنویس روانه‌ی بازار شده است.
یاسر خوشنویس، دانش‌آموخته‌ی مهندسی مکانیک و فلسفه‌ی علم از دانشگاه‌های تهران و صنعتی شریف، از سال ۱۳۸۶ در حوزه‌ی فلسفه‌ی تحلیلی آثاری را ترجمه، تألیف و ویرایش کرده است. عمده مطالعات او در زمینه‌ی فلسفه‌ی علم، تکنولوژی و ذهن است. با او در مورد کتاب فلسفه‌ی زبان به گفت‌وگو نشستیم:
کتاب فلسفه‌ی زبان یکی از عنوان‌های مجموعه‌ی «آشنایی با فلسفه‌ی تحلیلی» است که پیش‌تر چند جلد از آن انتشار یافته است. لطفاً درباره‌ی این مجموعه توضیح دهید.
این مجموعه در اصل به‌صورت یک مجموعه مقاله‌ی دوجلدی با ویراستاری ای. سی. گریلینگ در سال ۱۹۹۹ منتشر شده است. هر یک از مقالات این مجموعه یکی از شاخه‌های فلسفه را از منظر تحلیلی معرفی می‌کند. مقالات را فلاسفه شناخته‌شده و برجسته‌ای نوشته‌اند. اگرچه از قرن بیست‌ویکم و پس از آن نیز مجموعه کتاب‌های مقدماتی مشابهی منتشر شده‌اند، این مجموعه به دلیل موجز و روان بودن اهمیت خود را حفظ کرده است. انتشارات حکمت تصمیم گرفته است که مقالات این مجموعه را جداگانه و به صورت کتاب‌های کوچک منتشر کند. به نظر می‌رسد که این کار خوانش مقالات را برای مخاطبان تسهیل کرده است.
کریستوفر پیکاک، نویسنده‌ی کتاب، به واسطه‌ی پژوهش‌ها و کتاب‌هایی که در حوزه‌ی فلسفه‌ی ذهن و معرفت‌شناسی نوشته شهرت دارد. ما را با این نویسنده بیشتر آشنا کنید.
پیکاک انگلیسی و متولد ۱۹۵۰ است و در دانشگاه‌های مختلفی از ایالات متحده و انگلستان تدریس کرده و می‌کند. همان‌طور که گفتید، او بیشتر به دلیل کار‌هایش در فلسفه‌ی ذهن و معرفت‌شناسی شناخته شده است. به‌خصوص آثارش درباره‌ی محتوای حالات ذهنی و مفاهیم در توسعه‌ی این مباحث تأثیرگذار بوده است. با این حال، پیکاک چند مقاله‌ی نسبتاً مشهور نیز درباره‌ی صدق و تعبیر زبانی ثابت‌های منطقی دارد و احتمالاً به این دلیل نوشتن مقاله‌ی فلسفه‌ی زبان به وی پیشنهاد شده است.
در فلسفه‌ی زبان ما با چه موضوعاتی سر و کار داریم؟
فلسفه‌ی زبان یکی از شاخه‌های بنیادین فلسفه‌ی تحلیلی است. یک موضوع کلیدی در فلسفه‌ی زبان فراهم کردن نظریه‌ای درباره‌ی ماهیت معنای زبانی است. همچنین تلاش می‌شود نظریه‌ای ارائه شود که معنای واحدهای زبانی مانند نام‌ها و جملات را به نحوی نظام‌مند صورت‌بندی کند. موضوع محوری دیگر مفهوم صدق است. فلاسفه‌ی زبان سعی داشته‌اند توضیح دهند که یک جمله‌ی صادق به چه واسطه‌ای صادق می‌شود، در عین حال، برخی از فلاسفه‌ی زبان مفهوم صدق را زائد می‌دانند.
نویسنده در مقدمه‌ی خود عنوان کرده است که: «موضوعی را برای نظم بخشیدن به بحثم انتخاب کرده‌ام که همه‌ی طرف‌های بحث موافق باشند که حل آن در فلسفه محوریت دارد.» (ص ۱۰) موضوع مورد نظر نویسنده چیست؟
این موضوع همچنان که نویسنده اشاره کرده است رابطه میان معنا و شرایط صدق است. دو بخش محوری فلسفه‌ی زبان یعنی نظریه‌ی معنا و مبحث صدق ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند. معنای یک جمله‌ی درست‌ساخت با شرایطی مرتبط است که آن جمله را صادق می‌سازد. البته دیدگاه‌های مختلفی در مورد این رابطه وجود دارد که نویسنده برخی از آن‌ها را در فصل اول و چهارم بررسی کرده است.
کتاب حجم کمی دارد. با توجه به گستره‌ی موضوعاتی که در فلسفه‌ی زبان مطرح است آیا نویسنده در این کتاب یا مقاله‌ی بلند از پس آن برآمده است؟
همچنان که نویسنده در مقدمه اشاره کرده است، متن حاضر از نظر گستره موضوعات مطرح شده گزینشی است. پیکاک به مباحث مشهور و پردامنه‌ای در مورد تمایز فرگه میان مفاد و مرجع یا نظریه‌ی وصف‌های خاص راسل که در طول قرن بیستم محل بحث بوده‌اند، بسیار گذرا اشاره کرده یا از آن‌ها عبور کرده است. همچنین به معیار معناداری تحقیق‌پذیری و دیگر دیدگاه‌های قدرتمندی که در نیمه‌ی اول قرن بیستم توسط ویتگنشتاین و حلقه وین مطرح شده بودند، کمتر اشاره شده است. چنین گزینشی به هنگام نوشتن یک مقاله‌ی نسبتاً کوتاه ضروری است. پیکاک در پایان کتاب به برخی از مباحث مهم که به آن‌ها نپرداخته اشاره کرده است.
پیش‌تر کتاب‌های مختلفی در مورد فلسفه‌ی زبان مانند: فلسفه‌ی زبان (آلستون)، درآمدی بر فلسفه‌ی زبان (لایکان)، فلسفه‌ی زبان (جک ادل)، زبان مفاهیم بنیادی در فلسفه (خوسه مدینا) و... منتشر شده بود. ویژگی این کتاب در مقایسه با دیگر کتاب‌های منتشر شده چیست؟
ویژگی اصلی این کتاب مختصر بودن و محدود بودن مباحثی است که در آن بررسی شده است. این کتاب به هیچ‌وجه یک متن مقدماتی درسی یا درآمدی برای آشنایی جامع با فلسفه‌ی زبان نیست، بلکه سعی دارد دو سه مبحث محوری در فلسفه‌ی زبان را مطرح و بررسی کند. با این حال، حاصل کار بسیار خوش‌خوان و روان است و نویسنده موفق شده مسائل محدودی را که گزینش کرده به خوبی مطرح کند و بسط دهد.
فلسفه‌ی زبان چه ارتباطی با شاخه‌های دیگر فلسفه‌ی تحلیلی از جمله فلسفه‌ی ذهن و فلسفه‌ی روان‌شناسی دارد؟
فلسفه‌ی زبان در کنار منطق صوری یکی از آجرهای سازنده‌ی بنیادین فلسفه تحلیلی به شمار می‌رود. بدین ترتیب دیگر شاخه‌های فلسفه از جمله فلسفه‌ی ذهن بر تدقیق‌ها و مفهوم پردازی‌های شکل گرفته در فلسفه‌ی زبان تکیه دارند. یک نمونه‌ی جالب در این زمینه را می‌توان در کتاب نام‌گذاری و ضرورت اثر سول کریپکی مشاهده کرد. این کتاب در اصل متنی در فلسفه‌ی زبان است، اما تحلیل‌ها در این حوزه نهایتاً به صورت‌بندی استدلال‌هایی در متافیزیک و فلسفه‌ی ذهن کمک می‌کنند. چنین ارتباطی را در دیگر شاخه‌های فلسفه‌ی تحلیلی نیز می‌توان مشاهده کرد.
گاهی در متون فلسفی دو اصطلاح فلسفه‌ی زبان (Philosophy of language) و فلسفه‌ی زبانی (Linguistic philosophy) به سبب شباهت در ترجمه، اشتباه به کار می‌روند. این دو اصطلاح چه تفاوتی دارند؟
فلسفه‌ی زبانی رویکردی برای پرداختن به مسائل فلسفی در شاخه‌های مختلف است که سعی دارد این مسائل را از طریق تحلیل زبانی حل یا در برخی موارد منحل کند. در مقابل، فلسفه‌ی زبان بخشی از فلسفه به شمار می‌رود که عمدتاً به معنا و صدق می‌پردازد. هر چند از تحلیل‌ها و مفهوم‌پردازی‌ها در حوزه‌ی فلسفه‌ی زبان می‌توان برای تحلیل مسائل در شاخه‌های دیگر بهره گرفت، اما فیلسوف زبان قصد ندارد یا ادعا نمی‌کند که از پس حل مسائل در شاخه‌های دیگر فلسفه بر خواهد آمد. این دو اصطلاح در زبان انگلیسی متمایزند، اما در زبان فارسی به دلیل مشابهت نوشتاری‌شان، باید مراقب خلط آن‌ها بود.
مدتی پیش کتاب چیستی معرفت نیز با ترجمه‌ی شما وارد بازار کتاب شد. در مورد آن کتاب هم توضیحی بدهید.
چیستی معرفت یکی از مجلدات مجموعه کتاب‌های انتشارات راتلج برای معرفی شاخه‌های مختلف فلسفه است. از این مجموعه پیش‌تر کتاب چیستی علم توسط آقای دکتر زیباکلام به فارسی ترجمه شده است. کتاب چیستی معرفت که در سال ۲۰۰۶ منتشر شده متنی خوش‌خوان در حوزه‌ی معرفت‌شناسی است که در عین حال دقت فلسفی را از دست نداده است.
کتاب جدیدی در دست ترجمه یا انتشار دارید؟
کتاب فلسفه تحلیلی چیست؟ اثر هانس گلوک را ترجمه کرده‌ام که در دست آماده سازی است و امیدوارم سال آینده منتشر شود. همچنین در حال ترجمه‌ی مجموعه‌ای از مقالات در حوزه‌ی فلسفه‌ی تکنولوژی هستم که انتشار الکترونیکی آن‌ها از طریق سایت مؤسسه‌ی ترجمان علوم انسانی آغاز شده و ادامه خواهد یافت.
* فلسفه‌ی زبان، کریستوفر پیکاک، یاسر خوشنویس، حکمت، ۵۰۰۰ تومان.
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
